ลูกจากเป็นผลไม้จากพืชจำพวกปาล์ม ซึ่งถูกจัดอยู่ในวงศ์ย่อย Nypoideae โดยมีสกุลเดียวและเป็นปาล์มเพียงชนิดเดียวที่เป็นพืชในป่าชายเลน จากถือเป็นพืชที่เก่าแก่มากชนิดหนึ่งที่มีซากดึกดำบรรพ์อายุถึง 70 ล้านปี ซึ่งสามารถพบได้ทั่วไปในภูมิภาคเอเชียใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทั้งในบริเวณน้ำจืดและน้ำกร่อยที่มีน้ำเค็มขึ้นถึง โดยมักจะขึ้นเป็นดงขนาดใหญ่ เรียกว่าป่าจาก หรือดงจาก และเมื่อพูดถึงลูกจากที่เรารู้จักกันนั้นก็มาจากต้นจากนั่นเอง ซึ่งลูกจากก็คือเนื้อในเมล็ดของผลจาก หลายคนอาจเข้าใจผิดว่าลูกชิดกับลูกจากนั้นมาจากต้นเดียวกัน แต่ถ้าหากใครสังเกตจะเห็นว่าลูกจากจะมีลักษณะสีขาวขุ่นกว่าเนื้อลูกชิด เพราะลูกจากมาจากคนละต้นกับลูกชิดนั่นเอง
ลูกจาก ภาษาอังกฤษ : Nypa, Atap palm, Nipa palm, Mangrove palm
ลูกจาก ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nypa fruticans Wurmb
วงศ์ : Arecaceae
ชื่อเรียกอื่น ๆ : อัตต๊ะ
ความเชื่อเกี่ยวกับต้นจาก
ในอดีตประชาชนที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งทะเลได้ใช้ประโยชน์ของต้นจากกันอย่างกว้างขวาง โดยมีความเชื่อว่าส่วนต่าง ๆ ของต้นจากนั้นสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างหลากหลาย ผู้คนที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งทะเลได้ใช้ใบจากมาทำเป็นฝาบ้าน มุงหลังคา มวนบุหรี่ ทำภาชนะต่าง ๆ เช่น หมวก ภาชนะตักน้ำ ไม้กวาด ของเล่นเด็ก ส่วนที่เป็นอาหาร ได้แก่ ผล ยอดอ่อน ลูกจาก และการปาดน้ำหวานจากต้นจากเพื่อนำมาทำเป็นน้ำตาล น้ำส้มสายชู แอลกอฮอล์ รวมถึงเครื่องดื่มต่าง ๆ จึงมีความเชื่อว่าต้นจากเป็นไม้คู่ชีวิตของคนที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งทะเล ต่อมาสภาพสังคมและเศรษฐกิจก็ได้เปลี่ยนไป ส่งผลให้ทรัพยากรท้องถิ่นนี้ถูกแทนที่ด้วยของใหม่ ความนิยมในการนำส่วนต่าง ๆ ของต้นจากมาใช้ประโยชน์ก็อาจนิยมกันน้อยลง แต่ผลผลิตที่ยังมีความต้องการมากจนถึงปัจจุบันก็คือลูกจาก เพราะสามารถนำไปประกอบอาหาร โดยเฉพาะของหวานที่ยังคงมีความต้องการลูกจากสูงอยู่เช่นเดิม
ควรปลูกบริเวณใดของบ้าน
ลูกจากถือเป็นผลผลิตจากต้นจากที่มีความต้องการมากในท้องตลาด ทำให้เกษตรกรให้ความสำคัญกับการปลูกต้นจากมากขึ้น ซึ่งจากนั้นเป็นพืชที่เจริญเติบโตได้ดีในที่ที่มีน้ำท่วมขัง และชอบแสงแดดจ้า ดังนั้นหากจะนำต้นจากมาปลูกไว้ในบริเวณบ้านควรเลือกปลูกในบริเวณที่เป็นดินเหนียวหรือดินที่เป็นโคลนตม มีน้ำท่วมขัง และแสงแดดสามารถส่องถึง หากใครมีสวนในบริเวณหลังบ้านที่อยู่ใกล้กับแหล่งน้ำก็สามารถปลูกต้นจากไว้ในบริเวณนั้นได้เลย หากปลูกไว้ในบริเวณที่เหมาะสมก็จะทำให้เราได้ผลผลิตที่ดีขึ้น ไม่ว่าจะเป็นใบจาก ดอกจาก และลูกจาก ที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในหลายด้าน
ลักษณะของต้นจาก
ลักษณะของลำต้น ต้นจากจัดเป็นปาล์มแตกกอ โดยลำต้นของจากนั้นจะอยู่ใต้ดินหรือเป็นลำต้นที่เลื้อยไปบนดิน ต้นตั้งตรง ซึ่งก้านใบและตัวใบจะโผล่ขึ้นมาอยู่เหนือดิน ลำต้นจะแตกแขนงอยู่ใต้ดินทำให้เป็นกอ ๆ และหลายทอด โดยต้นจากนั้นมีความสูงประมาณ 3 เมตร
ใบ ใบจากเป็นใบประกอบแบบขนนก เรียงตรงข้ามกัน โดยมีใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน ซึ่งมีความกว้างประมาณ 5-6 เซนติเมตร และมีความยาวประมาณ 90-120 เซนติเมตร แผ่นใบมีความหนา ปลายใบมีลักษณะเรียวแหลม โคนใบเป็นรูปลิ่มซึ่งมีลักษณะคล้ายกับใบมะพร้าวและเป็นรูปรางน้ำคว่ำ บริเวณผิวใบด้านบนมีสีเขียวเข้มเป็นมัน ส่วนผิวใบด้านล่างมีสีนวล ส่วนกาบใบใหญ่นั้นจะห่อโคนต้น ก้านใบที่แตกใหม่นั้นจะเป็นสีม่วงแดง บริเวณโคนใบจะมีกะเปาะอากาศเป็นตัวช่วยพยุงให้ใบชูขึ้นเหมือนชูชีพ ส่วนกาบใบนี้บางครั้งจะเรียกว่า “พอนใบ”
ดอก ดอกจากออกลักษณะเป็นช่อ มีสีเหลืองแสด เป็นรูปกลม โดยจะออกดอกเป็นช่อแบบกระจุกแน่นระหว่างกาบใบ ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่ในต้นเดียวกัน ช่อดอกจะชูตั้งขึ้นและโค้งลง โดยมีความยาวประมาณ 25-65 เซนติเมตร ซึ่งช่อดอกที่แทงออกมานั้นจะเรียกว่า “นกจาก” ดอกตัวเมียนั้นจะอยู่บริเวณปลาย ส่วนดอกตัวผู้จะอยู่บริเวณโคนช่อดอก ซึ่งดอกจากจะออกดอกได้ตลอดทั้งปี
ผล ผลจากมีเปลือกที่แข็ง โดยกระจุกเป็นทะลายหลายผลมีเปลือกสีน้ำตาล ซึ่งเรียกว่า “โหม่งจาก” ผลอยู่รวมกันเป็นช่อ ลักษณะของผลเป็นรูปทรงไข่กลับคล้ายผลระกำแต่ไม่มีหนาม แบนและนูนตรงกลาง มีความกว้างประมาณ 3-10 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6.5-7.5 เซนติเมตร ผลมีสันแหลมหรือมีร่องผลประมาณ 9-10 ร่อง ข้างในจะมีเนื้อเมล็ดสีขาวโดยมีปริมาณเนื้อไม่มากนัก และเนื้อในเมล็ดนั่นเองที่เราเรียกว่า “ลูกจาก” สามารถรับประทานได้ รสชาติจะคล้ายกับลูกตาลสด คนไทยมักจะนำลูกจากไปประกอบเป็นอาหารคาวและอาหารหวานอย่างหลากหลาย เมื่อผลสุกเต็มที่แล้วจะแยกจากกลุ่ม ลอยน้ำ ซึ่งสามารถแพร่พันธุ์ไปได้ไกล ๆ บางครั้งอาจแตกหน่อในขณะที่ยังลอยน้ำ
เมล็ด ภายในผลมีเมล็ดลักษณะเป็นรูปไข่ มีสีขาว ซึ่งเราเรียกมันว่า “ลูกจาก” นั่นเอง
วิธีการปลูก
- ขั้นตอนแรกนำไม้ปลายแหลมทิ่มดินปลูกให้เป็นหลุม กว้าง 30 เซนติเมตร ลึก 50 เซนติเมตร จากนั้นวางผลจากลงไป เพื่อให้รากของผลจากที่งอกแล้วสามารถแทงลงไปได้สะดวก ใช้ดินกลบผลจากไว้เล็กน้อย
- ในบางกรณีอาจใช้เสียมแทงเป็นรู ใส่ดินตมหรือดินโคลนลงไปในหลุมพอเสมอปากรู จากนั้นจึงใส่ผลจากลงไป ซึ่งถ้าหากไม่ใส่ดินโคลนในฤดูแล้งต้นจากอาจตายได้เนื่องจากดินแข็งส่งผลให้รากไม่สามารถแทงลึกไปหาความชื้นได้ โดยจะนิยมปลูกต้นจากหลังฤดูฝนคือเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ ดังนั้นหากจะปลูกต้นจากให้ได้ผลผลิตอย่างลูกจากเพื่อนำไปใช้ประกอบอาหารทั้งของคาวและของหวานก็ควรให้ความสำคัญกับการปลูกต้นจากก่อนเป็นอันดับแรก
วิธีการดูแล
แสงแดด แสงแดดถือเป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่มีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของต้นจาก โดยจากนั้นเป็นพืชที่ชอบแสงแดดจัด ดังนั้นหากจะปลูกจากไว้บริเวณใดบริเวณหนึ่งควรคำนึงก่อนว่าบริเวณที่ใช้ปลูกจากนั้นแสงแดดสามารถส่องถึงได้หรือไม่ ซึ่งถ้าเป็นบริเวณที่มีน้ำท่วมขังและโดนแดดตลอดวันก็จะยิ่งดี หากต้นจากได้รับแสงแดดอย่างเพียงพอก็จะส่งผลให้ต้นมีการเจริญเติบโตที่ดีขึ้น และมีผลผลิตต่าง ๆ เช่น ใบจาก ดอกจาก และลูกจากที่อยู่ในผลจาก ซึ่งเราสามารถนำผลผลิตเหล่านี้ไปใช้ประโยชน์และต่อยอดทำธุรกิจได้อย่างหลากหลายเลยทีเดียว
น้ำ จากมักจะขึ้นในบริเวณน้ำจืดและน้ำกร่อยที่มีน้ำเค็มขึ้นถึง หรือริมคลองที่มีไม้ให้ร่มเงาปะปนอยู่ด้วย โดยมักจะอยู่ในช่วงที่มีน้ำจืดและน้ำกร่อยปนกัน ส่วนบนบกที่มีน้ำท่วมถึงก็สามารถพบจากได้บ้างเช่นกัน ดังนั้นควรปลูกต้นจากไว้ในบริเวณที่มีน้ำท่วมขัง แต่ถ้าหากอยู่ในบริเวณที่มีน้ำขังตลอดเวลาก็อาจมีปัญหาได้เช่นกัน ดังนั้นควรดูแลไม่ให้จากอยู่ในที่ที่มีน้ำขังมากเกินไปและต้องไม่เป็นดินที่แห้งแล้งจนเกินไปด้วย หลังจากปลูกเสร็จควรรดน้ำอย่างสม่ำเสมอเพื่อให้ต้นจากมีการเจริญเติบโตที่ดีขึ้น ถึงแม้ว่าจากจะชอบแสงแดดจัดแต่ก็ยังมีความต้องการน้ำมากเช่นกัน และการที่ต้นจากได้รับน้ำอย่างเพียงพอก็จะส่งผลให้ต้นเจริญเติบโตได้ดีและมีผลผลิตอย่างลูกจากให้เราได้นำไปใช้ประโยชน์ในด้านอาหารได้อย่างหลากหลาย
ดิน ต้นจากสามารถเติบโตได้ดีในดินโคลนตามป่าชายเลน หรือบริเวณริมคลองที่มีไม้ให้ร่มเงาปะปนอยู่ด้วย โดยมักจะอยู่ในช่วงที่มีน้ำจืดและน้ำกร่อยปนกัน แต่บนบกที่น้ำท่วมถึงก็สามารถพบจากได้บ้างเช่นกัน หากดินไม่แห้งแล้งนานจนเกินไป หลังจากปลูกควรขุดหรือพรวนดินบริเวณโคนต้นออกบ้าง เพื่อไม่ให้โคนต้นมีโอกาสขยายออกได้มาก พงจากมีขนาดใหญ่ขึ้น ซึ่งทำให้ผลผลิตคือน้ำหวานดี และผลผลิตที่เรียกว่าลูกจากนั้นก็จะมีรสชาติที่หวานอร่อยแบบธรรมชาติด้วย
ปุ๋ย เกษตรกรบางรายจะนำปุ๋ยนาข้าวสูตร 16-20-0 ปุ๋ยปาล์ม และปุ๋ยยูเรียมาใช้ในไร่จาก ซึ่งทำให้มีผลผลิตดีขึ้นเกือบ 100% สำหรับการใส่ปุ๋ยนั้นจะทำหลังน้ำลดคือในช่วงเดือนกุมภาพันธุ์ โดยการขุดพรวนดินรอบโคนจากแล้วหว่านปุ๋ยรอบโคน แต่การใส่ปุ๋ยให้ต้นจากนั้นยังไม่เป็นที่นิยมมากนัก เพราะถือว่าเป็นการสิ้นเปลืองค่าใช้จ่าย แต่ทั้งนี้การนำผลผลิตจากต้นจากอย่างเช่น ใบ ดอก หรือลูกจากที่ได้มาจากผลจาก มาใช้ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ ก็สามารถเพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกรได้เช่นกัน
ประโยชน์
- สามารถปลูกต้นจากเพื่อประดับริมน้ำกร่อยหรือริมทะเล หรือในพื้นที่ที่มีน้ำท่วมขัง หรือใช้ปลูกเพื่อเป็นแนวกันลมช่วยลดเสียงรบกวน ส่วนผลนั้นจะมีลักษณะที่สวยงาม สามารถใช้ปลูกเป็นไม้กระถางประดับได้เช่นกัน
- สามารถนำต้นจากมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิงได้
- สามารถนำลูกจากอ่อนหรือผลอ่อนไปแกงทำเป็นอาหาร ต้มกินกับน้ำพริก ใช้เป็นผักเหนาะน้ำพริกกินร่วมกับแกงไตปลา ทำเป็นแกงกะทิ และอื่น ๆ ได้อีกมากมาย
- สามารถผ่าเอาเมล็ดลูกจากหนุ่มมารับประทานสดเป็นผลไม้ได้ หรือจะนำมาทำเป็นของหวานอย่างลอยแก้ว หรือใช้เชื่อมรับประทานเป็นขนมหวานหรือรับประทานร่วมกับไอศกรีมก็จะช่วยให้อร่อยมากขึ้น
- ผลจากที่สุกแล้วจะมีเนื้อเยื่อสีขาวและใส นุ่ม มีรสหวาน สามารถใช้รับประทานเป็นของหวาน หรือที่เรียกว่า “ลูกจากเชื่อม” นั่นเอง
- ผลอ่อนที่แตกหน่อจะมีจาวจากอยู่ข้างใน สามารถนำมารับประทานได้เช่นเดียวกับจาวมะพร้าวและจาวตาล
- น้ำหวานของต้นจาก (ปลายช่อดอก) หรือที่เรียกว่าน้ำตาลจาก มีรสชาติเหมือนกับน้ำตาลโตนด สามารถนำไปเคี่ยวเพื่อทำเป็นน้ำผึ้งจากได้ และจะได้น้ำตาลปึก เมื่อเคี่ยวต่อไปก็จะได้เป็นตังเม หรือจะนำไปหมักเพื่อเป็นน้ำส้มจากก็ได้เช่นกัน ซึ่งน้ำส้มจากนั้นเมื่อนำไปหมักผสมกับอาหารกุ้งจะช่วยทำให้น้ำในบ่อกุ้งไม่เน่าเสีย และยังใช้น้ำส้มจากเพื่อนำไปทำเป็นน้ำตาลเมาได้อีกด้วย
- งวงจากหนุ่มสามารถนำมาใช้ทำเป็นไม้กวาด หรือทำเป็นแส้สำหรับปัดแมลงได้ หรือทำชดหรือแปรงล้างกระบอกตาลตอนทำน้ำตาลจาก
- ใบจากสามารถนำมาใช้ห่อขนมจาก ใช้ทำเป็นแมงดากันฝน ทำเป็นของเล่นหรือลูกโตน ส่วนใบแก่จะเย็บเป็นตับจากแล้วนำมาใช้มุงหลังคาหรือใช้กั้นฝาบ้านได้ หรือทำกระแชงที่มีลักษณะคล้ายกับเต็นท์ ซึ่งสามารถกันความร้อนได้ดีกว่าเต็นท์ หรือจะนำมาทำเป็นเพิงสำหรับอาศัยพักผ่อนของชาวไร่ชาวสวน ใช้ทำเป็นหมวกที่เรียกว่าเปี้ยว หรือจะใช้กันแดดกันฝนบนเรือแจวก็ได้เช่นกัน นอกจากนี้ยังสามารถนำมาใช้ทำฝาชีสำหรับครอบกับข้าว หรือทำเป็นฝาซึ้งสำหรับนึ่งอาหาร เพราะใบจากจะทนทานต่อความร้อนได้ดีซึ่งเปรียบเสมือนกับความร้อน ส่วนก้านใบที่ลิดใบแล้วสามารถนำไปใช้ทำไม้กวาดและทำเสวียนหม้อได้
- ใบอ่อนที่เพิ่งแตกยอดสามารถนำมาใช้ทำมวนบุหรี่สูบ ทำเสวียนหม้อตอกบิด ห่อขนมจาก นอกจากนี้ยังสามารถใช้ทำที่ตักน้ำที่เรียกว่าหมาจากสำหรับใช้วิดน้ำในเรือได้ ซึ่งดีกว่าหมาวิดน้ำแบบอื่น ๆ เนื่องจากหมาจากนั้นจะไม่กินเนื้อไม้ ทำให้เนื้อไม้ไม่เสีย เรือก็จะไม่ทะลุด้วย
- พอนจาก หรือปงจาก สามารถนำมาใช้ทำเป็นทุ่นสำหรับเกาะตอนว่ายน้ำเพื่อไม่ให้จม หรือนำไปทำเป็นของเล่นสำหรับเด็ก เช่น ทำเป็นดาบ ปืน เรือ เป็นต้น นอกจากนี้ส่วนที่เหนือขึ้นไปเล็กน้อยของพอนจากก็สามารถนำมาตัดทำเป็นไม้ดอกตีเงี่ยงปลาสำหรับชาวประมงได้ด้วย หรือนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิงก็ได้เช่นกัน
- ทางจากสามารถนำมาทำปลอกสำหรับแจวเรือได้ ซึ่งมีข้อดีกว่าปลอกแจวแบบเป็นเชือกไนลอนคือจะมีความเหนียวกว่า แต่ก็ยังมีข้อเสียคือไม่ทนทานเท่าไหร่นัก นอกจากนี้ยังสามารถนำมาทำตับจากได้อีก แต่นำมาใช้ได้เพียงชั่วคราวเท่านั้นเพราะไม่มีความแข็งแรง และชาวประมงก็ยังนำส่วนของทางจากแก่มาทำเป็นตะแกรงสำหรับย่างปลาอีกด้วย
สรรพคุณ
- ใบจากนั้นสามารถนำมาใช้ต้มดื่มแก้อาการท้องร่วงได้
- กลีบดอกของดอกจากสามารถนำมาใช้เป็นส่วนผสมของชาสมุนไพรได้
- ลูกจากที่ได้จากผลจากเปรียบเสมือนเป็นยาระบายอ่อน ๆ
ราคาต่อต้นโดยประมาณ
ราคาของต้นจากจะขึ้นอยู่กับขนาดของต้นนั้น ๆ สำหรับต้นจากที่มีความสูงประมาณ 30-50 เซนติเมตร จะขายในราคา 50-100 บาท หากเป็นต้นจากที่มีความสูงประมาณ 100 เซนติเมตร จะขายในราคา 500 บาทขึ้นไป นอกจากต้นจากแล้วก็ยังมีลูกจากที่เป็นผลผลิตที่ขายดีและมีความต้องการมากในท้องตลาด จึงเรียกได้ว่าต้นจากถือเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญอีกชนิดหนึ่งของไทยเลยก็ว่าได้
