กัดลิ้น (Walsura trichostemon Miq.) ชื่อพันธุ์ไม้แปลกประหลาดที่ใครได้ยินแล้วก็คงจะรู้สึกสงสัยกันใช่ไหมว่า ทำไมถึงมีชื่อแบบนี้ แล้วมีลักษณะเป็นอย่างไร แล้วมันเป็นพันธุ์ไม้ที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทยเรารึเปล่า หรือว่าเป็นไม้นำเข้ากันนะ แต่จริง ๆ แล้วต้นกัดลิ้นเป็นไม้ป่าที่ สร้างประโยชน์ได้หลากหลาย โดยเฉพาะด้านยา ที่เรียกได้ว่า “เป็นตู้ยาในป่าใหญ่” ได้เลย
แล้วคุณรู้ไหมว่า ต้นกัดลิ้นยังมีอีกชื่อที่ถูกเรียกกันตามลักษณะของผลที่ออกมาคล้ายกับผลไม้ชนิดหนึ่ง และนั้นก็คือ "ลำไย" นั้นทำให้คนในบางพื้นที่เรียนต้นกัดลิ้นว่า "ลำไยป่า" และในปัจจุบันต้นกัดลิ้น เริ่มมีการขายและขยายพันธุ์มากขึ้น ดูได้จากที่มีพ่อค้าแม่ค้าที่มีการขายพันธุ์ไม้ ทั้งแบบกล้าไม้และเมล็ดพันธุ์ ซึ่งนั้นเป็นสิ่งที่ดีที่แสดงให้เห็นว่าธุรกิจไม่ว่าจะเป็นการปลูกไม้ขาย หรือการปลูกป่า กำลังได้รับความนิยมมากขึ้น เพราะไม้ของต้นกัดลิ้นก็เป็นไม้ที่มีคุณภาพในระดับกลางแต่ก็สามารถสร้างรายได้ให้กับผู้ปลูกไม่น้อยเลย วันนี้ Kaset today จึงอยากนำเสนอข้อมูลดี ๆ เกี่ยวกับต้นกัดลิ้น ไม่ว่าจะเป็นลักษณะต่าง ๆ ประโยชน์ที่ได้รับ การปลูกการดูแล คุณจะได้รู้ทั้งหมดจากที่นี้แน่นอน
ข้อมูลทั่วไปของกัดลิ้น
ชื่อภาษาไทย : กัดลิ้น
ชื่ออื่น ๆ :
- ขี้อ้าย (ลำปาง)
- มะค่าลิ้น (อุตรดิตถ์
- ปราจีนบุรี)
- ลำไยป่า (อุตรดิตถ์)
- แก้วลาว (จันทบุรี)
ชื่อภาษาอังกฤษ : ไม่มี
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Walsura trichostemon Miq.
ชื่อวงศ์ : Meliaceae
ชื่อสกุล : Walsura
แหล่งกำเนิด
ถิ่นกำเนิดของพืชชนิดนี้มีอยู่ในประเทศไทยและประเทศพม่า โดยจะขึ้นตามป่าดิบแล้งหรือป่าดิบที่ใกล้ลำห้วย ซึ่งเป็นพื้นที่สูงอยู่เหนือระดับน้ำทะเลราว 500 เมตร ในประเทศไทยพบได้ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ที่ต่างประเทศพบได้มากในประเทศพม่า กัมพูชา เวียดนาม และจีนตอนใต้
เราจะยกตัวอย่างสถานที่หรืออุทยาน ที่มีต้นกัดลิ้นเจริญเติบโตอย่างอุดืสมบูรณ์ เช่น
- ป่าแม่คำมี จ.แพร่
- ป่าแม่คำมี จ.แพร่
- ป่าดงมะอี่ จ.ร้อยเอ็ด
- ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่อิงฝั่งขวา และป่าแม่งาว จ.เชียงราย
ลักษณะของกัดลิ้น
- ลำต้น
จัดเป็นประเภทไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง มีความสูงราว 5-12 เมตร ทรงของต้นจะเป็นเรือนยอดที่แผ่กว้างและออกกลมๆ
- ใบ
มีลักษณะเป็นใบประกอบแบบขนนก ซึ่งมีจำนวนใบย่อยอยู่ 3 ใบ ใบย่อยที่มีขนาดใหญ่ที่สุดจะเป็นใบกลาง แล้วใบย่อยคู่ข้างๆ จะอยู่แบบตรงข้ามกัน ใบย่อยจะมีรูปทรงรีเชิงรูปขอบขนาน บางทีก็จะเป็นรูปขอบขนานปนรูปใบหอก ด้านปลายของใบมีความเรียวและแหลม โคนใบจะสอบ ผิวของใบด้านบนเป็นสีเขียว ท้องใบจะเป็นสีเขียวอ่อน
- ดอก
การออกดอกจะเป็นแบบช่อแยกแขนงไปตามปลายกิ่งและมีขนสั้นสีน้ำตาลอ่อน ดอกจะมีขนาดค่อนข้างเล็ก และมีกลีบเลี้ยงเป็นรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็กมากจำนวน 5 กลีบ แล้วก็มีขนสั้นๆ ด้วย ส่วนกลีบดอกจะเป็นรูปขอบขนานปลายออกมนสีขาวนวลมีจำนวนอยู่ 5 กลีบ ความยาวของกลีบดอกมีขนาดประมาณ 6 เท่าของกลีบเลี้ยง และมีเกสรเพศผู้อยู่ 10 อัน ระยะเวลาของการออกดอกจะอยู่ในช่วงเดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์
- ผล
เป็นลักษณะทรงกลม ผลสุกจะมีสีเหลืองและมีขนสั้นๆ สีน้ำตาลอ่อน ภายในมีเมล็ดอยู่ 1 เมล็ด ลักษณะเมล็ดจะกลมๆ และมีเยื่อนุ่มหุ้มอยู่ ผลมีรสหวานรับประทานได้ แต่ถ้าทานมากจะคายลิ้นหรือกัดลิ้น ช่วงติดผลจะอยู่ในเดือนเมษายน-มิถุนายน
เกร็ดความรู้ ! เนื้อของผลสีไม่เหมือนกัน อย่างที่รู้จักว่าผลของต้นกัดลิ้นนั้นเหมือนกับผลของต้นลำไย แต่ถ้าเราแกะเปลือกออกเราจะเห็นว่า เนื้อลำไยมีสีขาวขุ่น และ เนื้อของผลกัดลิ้นนั้นมีสีเหลืองขุ่น ถ้าใครเข้าไปเดินป่าแล้วเห็นก็ลองแกพเปลือดูนะว่า อันนี้ใช่ลำไย หรือ กัดลิ้นกันแน่น
การขยายพันธุ์
การขยายพันธุ์สามารถทำได้ด้วยวิธี การเพาะเมล็ด และ การตอนกิ่ง ซึ่งก็สามารถใช้วิธีของการเพาะและการตอนปกติทั่วไปได้เลย
การปลูกการดูแล
การปลูก
- แสงแดด
สำหรับการปลูกควรจะปลูกไว้กลางแจ้ง เพราะเป็นพรรณไม้ที่ความสูงปานกลางและชอบแสงแดด
- น้ำ
เนื่องจากต้นกัดลิ้นเป็นไม้ที่สามารถทนแดด ทนฝนได้ดี และยังสามารถทนแล้งได้ด้วยทำให้การรดน้ำสามารถรดน้ำได้วันเว้นวัน หรือ วันละครั้งก็ได้
- ดิน
สามารถปลูกได้ในดินแทบทุกชนิด
- ปุ๋ย
เป็นต้นไม้ที่ไม่ต้องดูแลมากนัก ดังนั้นจะใส่ปุ๋ยหรือไม่ใส่ปุ๋ยก็ได้
การดูแล
เนื่องจากธรรมชาติอของต้นกัดลิ้นเป็นไม้ที่เกิดในป่า ทำให้สามารถปรับตัวและเจริญเติบโตได้ทุกที่ในประเทศไทย แต่เราจะเห็นว่าต้นไม้ชนิดนี้มักจะเจอแถบอีสาน หรือ พื้นที่แห้งแล้ง และในส่วนของโรชพืชนั้น ก็ไม่ต้องเป็นห่วง เพราะไม่ค่อยมีปัญหาเหล่านี้เท่าไร สามารถปลูกและให้น้ำ เท่านี้ก็เพียงพอต่อการเจริญเติบโตแล้ว
ประโยชน์
ประโยชน์ของ กัดลิ้น มีหลายประการ ได้แก่
- ผลเมื่อสุกใช้รับประทานได้เหมือนผลไม้
- ผลสุกเมื่อนำไปรวมกับตะโกจะใช้ทำส้มตำได้รสอร่อย
- ไม้สามารถใช้ในการก่อสร้างได้
- สามารถนำไม้ไปทำฟืนได้
- สามารถนำไม้ไปทำด้ามเครื่องมือทางเกษตรกรรมได้
นอกจากนี้ กัดลิ้น ยังมีสรรพคุณทางด้านยาด้วย เป็นต้นว่า
- ราก ช่วยแก้อาการเส้นเอ็นพิการ ช่วยบำรุงเส้น บำรุงธาตุ แก้อาการจุกเสียด ช่วยในการขับลมในลำไส้ และช่วยแก้อาการปวดเมื่อยตามตัว (หมายเหตุ : ห้ามใช้รากกับผู้ที่เป็นโรคเส้นประสาทพิการ)
- ผลสุก ใช้เป็นยารักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ ช่วยรักษาแผลเปื่อย
- เปลือก ช่วยในการสมานแผล ช่วยห้ามเลือด และใช้ล้างแผล ไม่ระบุส่วนที่ใช้ สามารถใช้เป็นส่วนผสมของยารักษาโรคริดสีดวงทวาร
แหล่งอ้างอิง สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏกำแพงเพชร
