คนบางพื้นที่จะให้ความสำคัญกับต้นเสม็ดในฐานะ ไม้ล้อมกินได้ คือนอกจากจะปลูกไว้ให้ร่มเงา ก็ยังเหมาะจะใช้เป็นไม้ล้อมรอบที่ดิน แล้วเก็บกินยอดอ่อนกับผลของมันได้ ส่วนอื่นๆ ตั้งแต่แค่โคนจรดปลายยอดก็สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย แถมยังมีคุณสมบัติช่วยแก้ปัญหาเรื่องดินให้กับเกษตรกรได้อีกต่างหาก
ความเชื่อเกี่ยวกับไม้มงคล
มีความเชื่ออันลึกลับเกี่ยวกับต้นเสม็ดพอสมควร แต่ก็ไม่ได้ถูกหยิบยกมาพูดถึงอย่างแพร่หลายมากนัก ถ้าใครเคยได้ไปเยือน ป่าเสม็ดพันปี อาจจะได้สัมผัสความมนต์ขลังบางอย่าง ที่สามารถเชื่อมโยงกับความเชื่อของคนโบราณได้ ส่วนหนึ่งเป็นเพราะขนาดของลำต้นที่โตเต็มที่ บางต้นสูงใหญ่และมีขนาดลำต้นหลายคนโอบ จึงเชื่อกันว่าต้นเสม็ดเป็นที่สิงสถิตของรุกขเทวดา หรือเทพชั้นสูง จะล่วงเกินหรือลบหลู่ไม่ได้เด็ดขาด ยิ่งต้นใหญ่มากเท่าไร ก็ยิ่งมีความขลังมากเท่านั้น หากบ้านไหนมีพื้นที่เพียงพอและปลูกต้นเสม็ดขนาดใหญ่เอาไว้ ก็เชื่อกันว่าจะมีสิ่งศักดิ์สิทธิ์คุ้มครอง คอยป้องกันภัยให้กับคนในบ้าน อีกทั้งยังช่วยให้บ้านหลังนี้มีแต่ความร่มเย็นเป็นสุขด้วย
ตำแหน่งที่เหมาะสมแก่การปลูกภายในบริเวณบ้าน
อย่างแรกที่ต้องรู้ก่อนก็คือ จำเป็นต้องมีพื้นที่ว่างในบริเวณบ้านพอสมควร ถึงจะเหมาะกับการปลูกต้นเสม็ด เพราะนี่คือไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ที่สามารถสูงได้เกิน 10 เมตรขึ้นไป แน่นอนว่าไม่ควรปลูกใกล้ชิดตัวบ้าน แต่ลงไว้ตามแนวรั้วจะดีมาก หรือไม่ก็ปลูกใกล้กับบ่อน้ำในสวน เมื่อโตได้ระดับหนึ่งแล้ว ต้นเสม็ดจะเริ่มให้ร่มเงา ซึ่งข้อดีคือไม่มีช่วงผลัดใบเลย ก็จะลดปัญหาเรื่องการดูแลไปได้มากทีเดียว
ส่วนประกอบของต้นเสม็ด
ลักษณะของลำต้น
ต้นเมส็ด คือ ต้นไม้ที่มีขนาดของลำต้นค่อนข้างใหญ่และแข็งแรง สีเปลือกไม้จะต่างกันไปตามสายพันธุ์ กิ่งก้านแตกออกเป็นทรงพุ่มที่มีใบหนา
ใบ
รูปร่างใบมีความเรียวยาว ปลายใบโค้งมน และมีเส้นใบวางตัวตามแนวยาว ผิวสัมผัสที่หน้าใบเรียบลื่น มีสีเขียวเข้มเสมอกันทั้งใบ จะมีสีอื่นแซมเข้ามาเล็กน้อยบริเวณก้านใบและปลายใบ ซึ่งสีก็เปลี่ยนไปตามสายพันธุ์
ดอก
ลักษณะของดอกจะเป็นช่อเล็กๆ อยู่รวมกัน ดอกย่อยมีสีขาวนวล มองไกลๆ จะคล้ายกับแปรงล้างขวดขนาดเล็ก จะออกดอกปีละ 2 ครั้งเท่านั้น
ผล
เป็นผลทรงกระบอกสั้น มีขนาดเล็กประมาณครึ่งเซนติเมตร และจะออกผลติดกันเป็นพูยาว
สายพันธุ์ยอดนิยม
ต้นเสม็ดที่นิยมปลูกกันมากในบ้านเราจะมีอยู่ 2 สายพันธุ์ด้วยกัน คือ เสม็ดขาว และเสม็ดแดง ซึ่งมีลักษณะโดยรวมคล้ายคลึงกัน แต่จะต่างที่รายละเอียดเล็กๆ ดังนี้
สายพันธุ์เสม็ดแดง
เปลือกไม้บริเวณลำต้นจะแตกเป็นร่อง และมีบางส่วนที่หลุดเป็นสะเก็ดออกมา มีสีน้ำตาลแดงชัดเจน บริเวณปลายใบและช่อดอกจะมีสีเหลืองนวล
สายพันธุ์เสม็ดขาว
เปลือกไม้จะมีสีขาวนวลทั้งหมด แล้วเรียงตัวกันเป็นชั้นๆ แต่พอแกะดูเปลือกด้านใน กลับกลายเป็นสีน้ำตาลอ่อน บริเวณยอดอ่อนจะมีขนสีขาวปกคลุม ทำให้เห็นเหมือนว่ายอดนั้นมีสีขาว
วิธีการปลูกต้นเสม็ดให้เจริญงอกงาม
เนื่องจากต้นเสม็ดเป็นพันธุ์ไม้ที่แข็งแรง และเติบโตได้ดีในทุกสภาพพื้นดิน วิธีการเพาะปลูกตลอดจนการดูแลรักษาจึงค่อนข้างง่าย หากเพาะด้วยเมล็ด ก็หว่านลงแปลงปลูก คลุมพลาสติกเพื่อรักษาความชื้นเล็กน้อย รอจนต้นกล้างอกออกมาก็ย้ายไปเพาะในถุงต่อ พอต้นกล้าสูงสักประมาณ 15-30 เซนติเมตร ก็นำไปลงดินตามตำแหน่งที่ต้องการ โดยไม่จำเป็นต้องมีการเตรียมดินแต่อย่างใด แต่ถ้ารู้สึกว่าดินแน่นมากไป เราสามารถใช้ดินผสมกากมะพร้าวรองก้นหลุมได้ เพื่อช่วยให้รากติดไวในตอนแรก
วิธีการดูแลรักษา
แสง
ต้องการแสงในปริมาณมาก จึงต้องปลูกบริเวณที่ได้รับแสงแดดตลอดทั้งวัน
น้ำ
ในช่วงแรกที่ยังเป็นต้นกล้าขนาดเล็ก ควรรดน้ำอย่างสม่ำเสมอวันละครั้ง จากนั้นให้ปรับเป็น 3-5 ครั้งต่ออาทิตย์ แล้วแต่สภาพความแห้งแล้งของพื้นที่
ดิน
สามารถใช้ดินได้ทุกชนิด แม้แต่ดินที่มีปัญหา เช่น ดินเปรี้ยว ดินพรุ เป็นต้น
ปุ๋ย
เลือกใช้สูตรปุ๋ยตามจังหวะการเติบโตของต้นเสม็ด โดยใส่ปุ๋ยปีละ 3-4 ครั้ง
คุณประโยชน์ที่ได้จากต้นเสม็ด
ใบ
ใบเสม็ดมีประโยชน์หลายด้าน สามารถทานสดเป็นผักเครื่องเคียง หรือต้มดื่มแบบน้ำชาได้ ถ้านำใบสดมาบดละเอียดแล้วพอกตามผิวหนังก็จะลดฟกช้ำได้ดี นอกจากนี้ยังสกัดเอาน้ำมันเขียวแล้วทานเพื่อช่วยขับลม บรรเทาอาการท้องอืด และลดการระคายเคืองในช่องคอขณะที่มีเสมหะ
เนื้อไม้
เนื่องจากลักษณะเด่นของเนื้อไม้เสม็ด อยู่ที่ความแข็งแรงทนทาน แม้จะตั้งอยู่ในน้ำที่มีค่าความเป็นด่างสูงก็ตาม จึงนิยมใช้เป็นเสาเข็ม เครื่องเรือน และอุปกรณ์ที่ใช้ในเรือ
ผล
เราสามารถใช้ผลแห้งมาเป็นเครื่องปรุงรสอาหารได้ ให้รสเผ็ดร้อน มีคุณสมบัติกระตุ้นให้รู้สึกสดชื่น และช่วยให้เจริญอาหาร
ราคาต่อต้นโดยประมาณ
ราคาของต้นเสม็ดขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ที่เลือกและขนาดความสูงของลำต้น โดยมีราคาเริ่มต้นประมาณ 50 บาท
