เรามักจะคุ้นเคยกับขนมไทยที่มีลูกจากเป็นส่วนประกอบ แต่เรากลับไม่ค่อยคุ้นตาว่าต้นจากเป็นอย่างไร เพราะพืชชนิดนี้มีข้อจำกัดเรื่องสภาพแวดล้อมที่เหมาะกับการเจริญเติบโตค่อนข้างมาก ในบ้านเราจึงมีแค่บางพื้นที่เท่านั้น ที่สามารถเพาะปลูกแล้วให้ผลผลิตที่น่าพอใจ แถมยังเป็นไม้ที่ไม่นิยมนำมาจัดแต่งสวนบริเวณบ้านด้วย จึงไม่มีการพัฒนาสายพันธุ์ให้มีขนาดเล็ก หรือเลี้ยงได้ง่ายตามสไตล์ของไม้ประดับ อย่างไรก็ตามต้นจากก็ยังเป็นไม้มงคลสำหรับเรือกสวนไร่นาอยู่ดี
ข้อมูลทั่วไป
ชื่อภาษาอังกฤษ : Mangrove palm
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Nypa fruticans Wurmb
ความเชื่อเกี่ยวกับไม้มงคล
เมื่อมอง “จาก” ในมุมของความเชื่อ คนโบราณค่อนข้างถือเรื่องการปลูกต้นจากไว้ในเขตรั้วบ้านพอสมควร ด้วยชื่อของมันไปพ้องกับคำว่า “ลาจาก” ดังนั้นก็จะทำให้คนในบ้านต้องลาจากสิ่งที่ตนเองรัก และนำพามาซึ่งความเศร้าเสียใจไม่สิ้นสุด เช่น เมื่อมีลูกเด็กเล็กแดง ก็มีเหตุให้ต้องพลัดพลาด อาจถึงแก่ชีวิต หากเป็นคู่สามีภรรยาก็จะมีเหตุให้ต้องหย่าร้าง ครอบครัวแตกแยก หรือถ้ามีผู้ใหญ่ในบ้านก็จะมีผลให้แต่ละคนอายุไม่ยืนยาวเท่าไร แต่ในขณะเดียวกันก็มีความเชื่อว่า เมื่อนำต้นจากไปปลูกไว้ตามเรือกสวนไร่นา แล้วสามารถบำรุงให้เจริญงอกงามจนออกผลผลิต ก็จะเป็นสัญลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความอุดมสมบูรณ์ ผืนดินแห่งนั้นจะเพาะปลูกสิ่งใดต่อไปก็มักเติบโตได้ดี กลายเป็นแหล่งสร้างเงินของคนในครอบครัวได้
ตำแหน่งที่เหมาะสมแก่การปลูกภายในบริเวณบ้าน
ความจริงแล้ว ไม่ค่อยมีใครนิยมปลูกต้นจากไว้ภายในพื้นที่บ้านมากเท่าไร เนื่องจากสภาพแวดล้อมของที่อยู่อาศัย ไม่ค่อยเอื้อต่อการเจริญเติบโต เว้นเสียแต่ว่า บ้านหลังนั้นจะมีพื้นที่มากพอ พร้อมกับปรับสภาพพื้นดินให้เหมาะกับการปลูกต้นจากได้ แต่ในภาพรวมก็ยังถือว่ายุ่งยากอยู่ดี ส่วนใหญ่คนที่ชื่นชอบรูปทรงของใบจากแล้วอยากปลูกไว้ในลักษณะของไม้ประดับ ก็มักจะหันไปสนใจพันธุ์ไม้ที่ใกล้เคียงกัน เช่น ต้นหมาก ต้นปาล์มเล็ก เป็นต้น
ส่วนประกอบของต้นจาก
ลักษณะของลำต้น
ต้นจากจะมีลำต้นอยู่ใต้ดิน อาจมีบางส่วนที่โผล่พ้นผิวดินเล็กน้อย สัมผัสภายนอกค่อนข้างเรียบลื่น และมีโทนสีน้ำตาลเข้มไปจนถึงสีดำ
ใบ
เป็นใบประกอบที่คล้ายคลึงกับขนนก ส่วนใบย่อยจะเป็นทรงยาวเรียวเช่นเดียวกับใบมะพร้าว หน้าใบเรียบ มีสีเขียวเข้ม และมีเนื้อใบค่อนข้างหนา
ดอก
ดอกของต้นจากจะออกรวมเป็นช่อ และสามารถยาวได้มากกว่าครึ่งเมตร รูปร่างของดอกเป็นทรงกลมสีเหลือง ชูช่ออยู่ระหว่างกาบใบมองเห็นได้ชัดเจน
ผล
รูปร่างของผลจะมีฐานที่ใหญ่แล้วเรียวเล็กลงที่ปลาย แต่ละผลจะมีความยาวประมาณ 10 เซนติเมตร เปลือกสีออกน้ำตาลแดง ทั้งแข็งและหนา
สายพันธุ์ยอดนิยม
แม้ว่าต้นจากจะมีสายพันธุ์ที่หลากหลาย แต่ส่วนใหญ่ก็จะนิยมเรียกรวมๆ กันว่า “จาก” โดยไม่ได้จำเพาะเจาะจงเรื่องสายพันธุ์มากเป็นพิเศษ ด้วยเหตุผลที่ว่าแต่ละสายพันธุ์มีส่วนต่างค่อนข้างน้อย เช่น มีช่อดอกที่ยาวกว่า มีทลายของผลจากที่แน่นกว่า เป็นต้น ขณะที่ในภาพรวมยังเหมือนกันทุกสายพันธุ์ ตั้งแต่ลักษณะของลำต้น การเพาะปลูก การดูแลรักษา และรอบฤดูกาลเก็บเกี่ยว
วิธีการปลูกต้นจากให้เจริญงอกงาม
การปลูกต้นจากให้ได้ผลดี ต้องเลือกก่อนว่าเราจะปลูกเพื่ออะไร จะปลูกไว้เก็บผลและน้ำหวาน หรือจะปลูกไว้เก็บใบโดยเฉพาะ เพราะวิธีการปลูกและดูแลใน 2 รูปแบบนี้ค่อนข้างต่างกัน ถ้าปลูกเอาน้ำหวานต้องเว้นระยะห่างกันประมาณ 4 เมตร แต่ถ้าปลูกเอาใบก็เว้นแค่ประมาณ 2 เมตรก็พอ เวลาปลูกให้ขุดหลุมกว้างสักหน่อย และให้หลุมมีความลึกประมาณ 20-30 เซนติเมตร จากนั้นนำต้นกล้าลง กลบดินพร้อมกดผิวหน้าให้แน่น รดน้ำทันทีหลังการปลูก เมื่อต้นกล้าติดรากดีแล้วค่อยใส่ปุ๋ยครั้งแรก
วิธีการดูแลรักษา
แสง
ต้นจากต้องการแสงในปริมาณมาก จึงต้องปลูกในตำแหน่งที่ได้รับแดดตลอดทั้งวัน
น้ำ
ปริมาณน้ำก็ต้องมากเช่นเดียวกัน หากไม่ปลูกใกล้แหล่งน้ำ ก็ต้องหมั่นรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ น้อยที่สุดคือวันละ 1 ครั้ง
ดิน
ลักษณะดินที่เหมาะสมจะเป็นดินเหนียว ที่มีปริมาณความชื้นในระดับสูง
ปุ๋ย
ควรใส่ปุ๋ยบำรุงตามช่วงของการเจริญเติบโต ช่วงแรกควรใส่ปุ๋ยปีละ 4-5 ครั้ง เมื่ออายุครบปีแล้ว ก็ให้ลดปริมาณปุ๋ยลงเหลือแค่ 2-3 ครั้งต่อปี
คุณประโยชน์ที่ได้จากต้นจาก
ใบ
ส่วนมากนิยมใช้ห่อขนม และทำเครื่องจักสาน หากหาใบจากที่สมบูรณ์ได้จำนวนมาก ก็สามารถนำมาเย็บต่อกันเป็นแผง แล้วใช้สำหรับคลุมหลังคาได้
ดอก
นิยมนำมาทานเป็นเครื่องเคียงกับน้ำพริก ให้รสชาติที่แตกต่างกันไปตามพื้นที่เพาะปลูก
ผล
เราจะใช้ผลอ่อนที่ยังมีเนื้อในเป็นสีขาวใส และมีน้ำหวานหล่อเลี้ยงอยู่ สามารถทานสดหรือใช้เป็นส่วนประกอบของขนมก็ได้
น้ำหวาน
ทันทีที่ตัดทลายเราจะได้น้ำหวานของจาก ซึ่งมีกลิ่นและรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์มาก ส่วนใหญ่นำไปใช้ผสมกับอาหารและเครื่องดื่มแทนน้ำตาล
ราคาต่อต้นโดยประมาณ
ราคาต้นจากส่วนใหญ่จะไม่ต่างกันมากเท่าไรนัก ราคาเฉลี่ยของต้นกล้าที่พร้อมปลูกจะอยู่ประมาณ 50-70 บาท
