ต้นยี่โถ (Sweet Oleander) เป็นพันธุ์ไม้ดอกพบเป็นครั้งแรกในบริเวณทะเลเมดิเตอร์เรเนียน เช่น โปรตุเกส ไปถึงอิหร่าน (เปอร์เซีย)และอินเดียทั้งในเขตอบอุ่นและเขตร้อน ในประเทศไทยได้มีการคาดการณ์ว่าได้รับเข้ามาในช่วง พ.ศ. 2352-2364 จนในหนังสืออักขราภิธานศรับท์พ.ศ. 2416 ได้กล่าวถึงต้นยี่โถว่า”ยี่โถ เป็นชื่อต้นไม้ขนาดย่อมอย่างหนึ่ง มีดอกเป็นช่อ ดอกมีกลิ่น คนปลูกไว้เอาดอกและไม่เน้นเอาเก็บผล”
ในทางการแพทย์แล้วต้นยี่โถนั้นมีทั้งข้อดีและข้อเสีย เพราะมีฤทธิ์ทางยาในขณะเดียวกันยางขาว ๆ ในลำต้นก็เป็นพิษร้ายแรงที่ถ้าใครรับประทานเข้าไปในปริมาณมากก็สามารถเสียชีวิตได้ ดังนั้น ใครที่กำลังสนใจอยากจะปลูกต้นยี่โถไว้เป็นไม้ดอกตกแต่งงบ้างแนะนำว่าควรปลูกให้ห่างจากเด็กหรือสัตว์เลี้ยงจะดีที่สุด ในส่วนของวิธีการปลูกนั้นง่ายมาก ๆ เมื่อเทียบกับพันธุ์ไม้หรือไม้ดอกชนิดอื่น ๆ เพราะฉะนั้นวันนี้ Kaset today จะนำสาระความรู้ดี ๆ เกี่ยวกับต้นยี่โถมาฝากกัน
ความเชื่อเกี่ยวกับต้นไม้
เมื่อครั้งโบราณกาลมีความเชื่อเกี่ยวกับต้นยี่โถว่า ถ้าหากบ้านไหนที่มีลูกหลานที่ดื้อรั้น หัวชนฝา ไม่เชื่อฟังพ่อแม่หรือผู้ใหญ่ ให้พ่อแม่ใช้กิ่งของต้นยี่โถที่มีความเหนียวของยางมาตีลูกหลานเหล่านั้น เนื่องจากจะทำให้ลูกหลานเชื่อฟังมากขึ้น เลิกดื้อเลิกซนจนกลายเป็นเด็กดี เชื่อฟังพ่อแม่ ผู้ใหญ่ แต่นี้เป็นเพียงความเชื่อในสมัยก่อนเท่านั้น การตีลูกไม่ได้เป็นทางออกของการแก้ปัญหาการดื้อซนของลูกหลานเสมอไป
ควรปลูกบริเวณใดของบ้าน
ต้นยี่โถสามารถปลูกได้ทั่วทั้งบริเวณบ้าน เนื่องจากสามารถเจริญเติบโตได้ดีในทุกสภาพพื้นดินและอากาศ แต่เพื่อให้ได้เจริญเติบโตที่ดีและมีคุณภาพนั้น ควรเลือกพื้นที่สามารถให้แสงแดดส่องถึงได้ตลอดทั้งวันหรือได้รับแสงแดดยามเช้าจนถึงเที่ยงอย่างเต็มที่ ควรเป็นบริเวณที่มีการระบายน้ำที่ดีมาก เนื่องจากป้องกันการขังของน้ำที่จะนำไปสู่การเน่าของรากของต้นยี่โถ ถ้าหากไม่ต้องการสัมผัสหรือเสี่ยงที่จะโดนยางสีขาวขุ่นที่ลำต้นของยี่โถก็ควรจะปลูกให้ติดกับริมกำแพง รั้วหรือบริเวณที่เดินไปถึงได้น้อย
ส่วนประกอบของต้นไม้
ลำต้นยี่โถ: ลำต้นแบบตั้งตรง ลำต้นสูงประมาณ 1.5-2.5 เมตร มีการแตกกิ่งก้านสาขามากที่โคนต้น ในทุกๆส่วนของลำต้นของยี่โถจะมียางสีขาวขุ่น ส่วนของกิ่งอ่อนจะมีสีเขียว เปลือกลำต้นจะมีสีน้ำตาลเข้ม
ใบยี่โถ: ใบยี่โถเป็นประเภทใบเดี่ยว เรียงสลับไปมารอบกิ่ง ใบมีรูปร่างเป็นแถบหรือรูปขอบขนาน ปลายใบจะแหลม โคนใบสอบเรียว ขอบใบเรียบ ใบยี่โถจะมีความหนาอย่างเห็นได้ชัด ผิวใบด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมัน เส้นกลางใบเด่นชัดด้านบนและด้านล่าง ใบมีความยาวประมาณ 14-15 เซนติเมตร มีความกว้างประมาณ 1.7-1.9 เซนติเมตร
ดอกยี่โถ: ออกเป็นช่อกระจุกที่บริเวณปลายกิ่ง ในช่อๆหนึ่งจะมีดอกประมาณ 20-50 ดอก มีทั้งดอกลาและดอกซ้อน พันธุ์ดอกลามีหลายสี เช่น สีชมพู ขาว แดง เหลือง เป็นต้น ส่วนพันธุ์ดอกซ้อนมีเพียงสีชมพูเข้มเท่านั้น จะมีขนาดใหญ่กว่าพันธุ์ดอกลา ดอกยี่โถบานเต็มที่จะมีขนาดประมาณ 4-5 เซนติเมตร ออกดอกตลอดปี แต่จะออกดอกจำนวนมากในช่วงเดือนมิถุนายนจนถึงตุลาคม
ผลยี่โถ: ผลเป็นฝักแห้ง เมื่อแก่จะแตกเป็นแนวเดียวกัน เมล็ดยี่โถมีลักษณะแบนและรี มีขนละเอียดปกคลุมตลอดเมล็ด
วิธีการปลูกต้นยี่โถ
ต้นยี่โถสามารถเพาะพันธุ์ได้หลากหลายวิธี ไม่ว่าจะเพาะเมล็ด ปักชำกิ่ง หรือตอนกิ่ง ซึ่งวิธีที่นิยมกันอย่างมาก ได้แก่ การปักกิ่งชำ โดยให้ตัดกิ่งยี่โถที่เป็นต้นอ่อน นำใบที่ติดกิ่งออก ให้เหลือประมาณ 3-4 ใบ นำกิ่งไปแช่น้ำสะอาดในกระบอกพลาสติกหรือภาชนะอื่นๆ ทิ้งไว้จนกว่ารากจะงอก แต่จะต้องเปลี่ยนน้ำทุกสัปดาห์ เมื่อรากงอกก็สามารถนำไปปลูกในกระถางได้
วิธีการดูแลต้นยี่โถ
แสง: ต้นยี่โถ เป็นต้นไม้ที่ชอบแสงแดดมาก ทำให้ในการปลูกจะต้องปลูกในที่ที่มีแสงแดดส่องถึงได้ตลอดทั้งวัน หรือเลือกพื้นที่ที่ให้แสงแดดส่องได้ยาวนานที่สุด
น้ำ: ควรรดน้ำวันละ 1-2 ครั้ง ควรจะเป็นในตอนเช้าและเย็น เนื่องจากต้นยี่โถเป็นต้นไม้ที่ชอบน้ำในระดับปานกลางจนสูงสุด แต่ทั้งนี้ก็ยังเป็นต้นไม้ที่สามารถทนแล้งได้ดีเยี่ยม
ดิน: ควรปลูกในดินร่วนหรือดินที่สามารถระบายน้ำได้ดี เนื่องจากถ้าดินเก็บน้ำมากเกินไปจะทำให้รากของต้นยี่โถเน่าและตายได้
ปุ๋ย: ควรเลือกปุ๋ย 10-10-10 ในการให้ช่วงฤดูใบไม้ผลิ ส่วนในฤดูใบไม้ร่วงให้ใช้สูตร 10-10-10 เพียงแค่ครึ่งถ้วยจากเดิมเท่านั้น ในการให้ปุ๋ยในช่วงเวลาโดยทั่วไปให้ 2 สัปดาห์ต่อครั้ง
ประโยชน์ของยี่โถและสรรพคุณทางยา
1. เหมาะกับการปลูกเป็นกลุ่มหรือเป็นหย่อมบริเวณริมชายหาด ถนน ทางเดิน ลานจอดรถ แต่ลำต้นมียางเป็นพิษจึงไม่ควรปลูกใกล้สนามเด็กเล่น เพื่อความปลอดภัยของเด็กเล็ก
2. รากยี่โถสามารถสกัดและใช้เป็นยาบำรุงหรือรักษาโรคหัวใจได้ ปรับชีพจรให้เป็นปกติ รักษาโรคกลากเกลื้อนได้แต่ต้อง กินในปริมาณที่เหมาะสมตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด
3. ฝักของต้นยี่โถนำมารับประทานเป็นยาระบายอ่อน ๆ ได้ ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ แก้อาการปวดศีรษะ ช่วยแก้อาการอักเสบ แต่ต้องกินในปริมาณที่เหมาะสมตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด
4. ใบ ใช้ขนาดพอเหมาะมีฤทธิ์บำรุงหัวใจ แต่อย่ารับประทานเกินขนาดจะเป็นพิษต่อหัวใจได้
5. ดอก บำรุงหัวใจ ทำให้ชีพจรเต้นเร็ว แก้ปวดศีรษะ แต่ต้องกินในปริมาณที่เหมาะสมตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด
6. สามารถนำต้นยี่โถมาสกัดทำเป็นส่วนประกอบของยาฆ่าแมลงและยาเบื่อหนูได้
7. นิยมปลูกต้นยี่โถไว้เพื่อเป็นไม้ประดับสวน เพราะมีดอกงดงามคล้ายกุหลาย มีกลิ่นหอมและออกดอกตลอดปี
จะเห็นได้ว่าต้นยี่โถถือเป็นไม้ดอกที่เราสามารถพบเห็นได้ทั่วไปตามบ้านเรือนหรือพื้นที่โล่งแจ้ง แต่น้อยคนที่จะรู้ว่ามันเป็นต้นไม้ที่มีพิษร้ายแรง โดยเฉพาะบริเวณรากของต้นยี่โถที่ถ้าหากทานเข้าไปในปริมาณมากจะทำให้มีอาการหอบรุนแรงจนอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้หรือในผู้หญิงที่กำลังตั้งครรภ์การทานรากของยี่โถก็สามารถทำให้แท้งได้แต่ในทางกลับกันนอกจากความสวยของดอกหรือพิษที่รุนแรง ยี่โถก็ยังมีความสำคัญในแง่ของสรรพคุณทางยาเพราะสามารถนำไปสกัดเป็นยารักษาโรคหรือสกัดเป็นยาบำรุงได้อย่างดีเลย เพราะฉะนั้นใครที่สนใจอยากจะลองปลูกต้นยี่โถ ทาง Kaset today ก็หวังว่าข้อมูลที่นำมาฝากวันนี้จะเป็นประโยชน์กับทุกคน
แหล่งที่มา
ยี่โถ มีพิษจริงหรือ, สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
