มะดูก ไม้ผลหายากที่มีสรรพคุณในด้านบำรุงกำลัง

ชื่อภาษาอังกฤษ Ivru wood

ชื่อวิทยาศาสตร์ Siphonodon celastrineus Griff.

เชื่อว่าต้นมะดูกน่าจะเป็นหนึ่งในสายพันธุ์พืชที่หลายคนไม่เคยได้ยินชื่อมาก่อน แต่นี่คือไม้ผลรสชาติหอมหวานที่เคยได้รับความนิยมมาก อีกทั้งยังมีสรรพคุณเป็นยารักษาโรคได้หลายชนิดด้วย เดิมทีต้นมะดูกจะถูกปลูกไว้ตามเรือกสวนไร่นาหรือสวนหลังบ้านเพื่อใช้ประโยชน์ในทางยาเป็นหลัก แต่เมื่อบ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไป ต้นมะดูกอายุมากที่มีขนาดใหญ่ก็จำเป็นต้องโค่นทิ้ง เหลือไว้เพียงต้นขนาดกลางและขนาดเล็กที่มีบทบาทในลักษณะของไม้ประดับเท่านั้น

ความเชื่อเกี่ยวกับต้นมะดูก

ต้นมะดูกเป็นไม้โบราณที่หาได้ยาก คนรุ่นหลังที่รู้จักการใช้ประโยชน์จากต้นไม้ชนิดนี้ก็มีน้อยมาก ส่งผลให้การบันทึกเรื่องราวความเชื่อเกี่ยวกับต้นมะดูกนั้นมีจำกัดตามไปด้วย เท่าที่พอมีข้อมูลก็เป็นความเชื่อทางด้านตำรับยาพื้นบ้านที่ถ่ายทอดกันมาแบบรุ่นสู่รุ่น แต่ละพื้นที่มีวิธีการใช้งานแตกต่างกันไปตามองค์ประกอบที่มีในท้องถิ่น ไม่ได้มีการกระจายองค์ความรู้ออกไปในวงกว้าง เมื่อนานวันจึงมีหลายสูตรยาสูญหายไปอย่างน่าเสียดาย นอกจากนี้ยังมีความเชื่อเล็กๆ เกี่ยวกับภูตผีอยู่ด้วย คือเชื่อว่ามะดูกบางสายพันธุ์ สามารถใช้ใบมาเคี้ยวแล้วอมไว้จะช่วยให้มองเห็นคนที่พึ่งเสียชีวิตไปและทำการสื่อสารกันได้

มะดูกภาษาอังกฤษ
thai-herbs.thdata.co

ตำแหน่งที่เหมาะสมแก่การปลูกภายในบริเวณบ้าน

ข้อดีของต้นมะดูกก็คือ ถึงต้นจะสูงใหญ่และมีพุ่มใบหนาทึบ แต่ลักษณะของพุ่มใบและระบบรากไม่แผ่ออกด้านข้างมากนัก จึงสามารถปลูกในบริเวณบ้านโดยให้ห่างจากตัวบ้านประมาณ 2-3 เมตรได้ สิ่งสำคัญคือต้องเลือกตำแหน่งที่มีแดดส่องถึงตลอดทั้งวันเท่านั้น ตำแหน่งที่นิยมจะเป็นด้านข้างหรือทางด้านหลังของตัวบ้าน เพราะเมื่อพุ่มใหญ่จะได้ไม่บดบังทางเข้าหลัก ทั้งยังตัดแต่งกิ่งและเก็บกวาดใบที่ร่วงหล่นได้สะดวกกว่าด้วย

ลักษณะของต้นมะดูก

  • ลักษณะของลำต้น
    เปลือกลำต้นเป็นสีเทาผสมดำหรืออาจเป็นสีน้ำตาลเข้ม มีร่องแตกตามยาวที่ไม่ลึกมากนัก ลำต้นตั้งตรงและมีเส้นรอบวงค่อนข้างกลม ทรงพุ่มหนาทึบตั้งแต่ด้านล่างไปจนถึงปลายยอด
  • ใบ
    เป็นใบเดี่ยวรูปทรงยาวรี โคนใบสอบ ปลายใบแหลม เนื้อใบหนาและมีผิวสัมผัสเรียบลื่น หน้าใบจะมีสีเขียวที่เข้มกว่าหลังใบ ใบอ่อนจะมีสีค่อนข้างเข้ม เมื่อแก่จะมีโทนสีอ่อนลงหรือเปลี่ยนเป็นเขียวอมเทา
  • ดอก
    ช่อดอกจะออกตามซอกใบเป็นช่อสั้นๆ แต่ละช่อมีจำนวนดอกไม่มากนัก ดอกย่อยเป็นสีเหลืองนวลหรืออมส้มเล็กน้อย มีกลีบทรงมน 5 กลีบ และมีเกสรติดอยู่กับกลีบดอกด้านใน
  • ผล
    ขนาดผลอยู่ที่ประมาณ 1.5-3 นิ้ว ลูกมะดูกรูปทรงคล้ายลูกแพรเล็กที่มีฐานกลมกว้างแต่มีบริเวณขั้วแคบลง ผลอ่อนจะมีสีเขียว ส่วนผลแก่เต็มที่จะกลายเป็นสีเหลือง
ลักษณะต้นมะดูก
www.qsbg.org

สายพันธุ์ยอดนิยม

ก่อนหน้านี้ต้นมะดูกแทบไม่เป็นที่รู้จักของคนทั่วไปเลย จนกระทั่งกระแสไม้ด่างได้รับความนิยมมากขึ้น ต้นมะดูกด่างจึงเป็นสายพันธุ์แรกที่หลายคนรู้จัก แล้วค่อยตามมาด้วยต้นมะดูกสายพันธุ์ดั้งเดิม ลักษณะโดยรวมของทั้ง 2 สายพันธุ์จะคล้ายคลึงกัน ต่างกันเพียงแค่มะดูกด่างจะมีใบเขียวด่างขาว หรือบางครั้งก็เป็นใบเขียวด่างเหลืองนวล และเมื่อโตเต็มที่มะดูกด่างจะมีลำต้นสูงน้อยกว่ามะดูกสายพันธุ์ดั้งเดิม

วิธีการปลูกต้นมะดูกให้เจริญงอกงาม

การเพาะต้นมะดูกจากเมล็ดจะช่วยให้ได้ต้นกล้าที่สมบูรณ์แข็งแรง เพียงแค่แช่เมล็ดไว้ในน้ำสักพักหนึ่งก่อนนำลงปลูกในถุงเพาะชำ เมื่อโตจนได้ความสูงประมาณ 30-50 เซนติเมตรค่อยย้ายลงดินหรือกระถางตามต้องการ แต่ด้วยเหตุที่ต้นมะดูกเป็นพันธุ์ไม้หายาก การเลือกซื้อกล้าไม้จากแหล่งเพาะพันธุ์โดยตรงก็อาจจะสะดวกมากกว่า และถ้าได้ต้นกล้าที่มาพร้อมกับกระถางเลยก็จะดีมาก เพราะสามารถปล่อยให้โตได้เต็มที่จนกว่าจะอยู่ในกระถางไม่ได้ค่อยย้ายทีเดียว ขณะที่เอาลงดินก็ควรขุดหลุมเว้นระยะห่างรอบด้าน 3-4 เมตร หลุมต้องลึกมากกว่า 40 เซนติเมตร และควรกลบดินโคนต้นให้เป็นเนินต่ำเพื่อกันน้ำขังไว้ด้วย

วิธีการปลูกมะดูก

วิธีการดูแลรักษา

  • แสง ต้องการแสงมาก จำเป็นต้องปลูกในพื้นที่แดดจัดเท่านั้น
  • น้ำ ควรรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ 3-4 ครั้งต่อสัปดาห์
  • ดิน เติบโตได้ดีในดินร่วนซุยที่ระบายน้ำได้เร็ว
  • ปุ๋ย ปกติแล้วต้นมะดูกไม่จำเป็นต้องบำรุงอะไรมาก อาจเสริมแร่ธาตุในดินด้วยปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักตามความเหมาะสม

คุณประโยชน์ที่ได้จากต้นมะดูก

ลำต้น ใช้ส่วนของลำต้นมาตากจนแห้ง ผสมน้ำร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นเพื่อดื่มบำรุงกำลัง พร้อมบรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย
ราก เป็นส่วนที่มีสรรพคุณหลายด้าน ใช้บำรุงกระดูก บรรเทาอาการฝีตามอวัยวะภายใน รักษาโรคผิวหนังบางชนิด ลดผดผื่นคัน และใช้ต้มน้ำดื่มเพื่อบรรเทาอาการปวดตามข้อได้ดี
ผล เมื่อสุกแล้วจะมีกลิ่นหอมและมีรสชาติหวาน ทานเป็นของว่างเพิ่มความสดชื่นได้

ต้นมะดูกมีสารออกฤทธิ์หลายชนิดที่น่าสนใจ

หลังผ่านการค้นคว้าและวิจัยเกี่ยวกับองค์ประกอบในต้นมะดูก ก็พบว่ามีสารออกฤทธิ์หลายชนิดที่ไม่ธรรมดา สารบางตัวมีโครงสร้างที่หาได้ยากมากหากไม่ใช้วิธีการสังเคราะห์ขึ้นมา และสารหลายตัวก็มีประสิทธิภาพในการยับยั้งเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวที่ยอดเยี่ยม นั่นหมายความว่าเราสามารถพัฒนาต่อยอดให้สารเหล่านี้กลายเป็นอีกหนึ่งตัวเลือกในวงการแพทย์ได้ เพียงแค่ต้องทดสอบอีกหลายปัจจัยเพื่อดูขีดจำกัดในการใช้งาน ตลอดจนผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้แบบรอบด้านเสียก่อน

ประโยชน์มะดูก
medthai.com

แหล่งที่มา

http://www.qsbg.org

https://www.tistr.or.th

แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับบทความนี้