สนสามร้อยยอด เป็นสนหรือเฟิร์นกันแน่ มีลักษณะและประโยชน์อะไร

สนสามร้อยยอด (Staghorn clubmoss) เป็นพันธุ์พืชขนาดเล็กจนถึงขนาดกลางสายพันธุ์หนึ่งที่เป็นที่ถกเถียงกันในหมู่คนทั่วไปว่า ต้นไม้ชนิดนี้ถูกจัดอยู่ใน “กลุ่มสน หรือ กลุ่มที่เป็นญาติของเฟิร์น” ส่วนใหญ่เราจะเห็นตามธรรมชาติตามป่าที่มีความชื่นมาก ในประเทศไทย แต่ในปัจจุบันก็ได้นำมาใช้เป็นไม้ประดับในสวนมากขึ้น แต่วันนี้ Kaset today ไม่ได้มาแค่พูดเกี่ยวกับการนำต้นไม้ไปจัดในสวน เรายังมีเนื่อหาที่น่าสนใจอีกมาก งั้นเราไปทำความรู้จักกับสนสามร้อยยอดกัน

สนสามร้อยยอด ในสมัยก่อนที่การแพทย์ในโลกของเรายังไม่ค่อยมีความก้าวหน้ามากนัก สนสายพันธุ์นี้ถูกจัดว่าเป็น "ยา" ที่มีสรรพคุณมากจนสามารถเรียกได้ว่าเป็น สมุนไพรที่คนสมัยก่อนต้องนึกถึงหากเจ็บป่วย โดยเฉพาะ โรคที่เกี่ยวกับ เส้นประสาท การเกิดอาการเหน็บชาตามนิ้วมือ นิ้วเท้า ก็สามารถใช้ส่วนประกอบของสนสามร้อยยอด เพื่อใช้ในการรักษาได้

นอกจากนี้ ด้วยรูปลักษณ์ที่มีเอกลักษณ์ที่เหมือนต้นสนทำให้หลายคนต่างเข้าใจว่าต้นไม้ชนิดนี้คือต้นสน และเรียกชื่อผิด ๆ โดยเอาคำว่าสนมาเติมไว้ข้างหน้า "สน + สามร้อยยอด" แต่แท้จริงมันคือญาติของเฟิร์น

แต่เพราะมันมีรูปทรงที่สวย จึงทำให้ในปัจจุบันมีคนไม่น้อยเลยที่นิยมนำต้นเฟิร์นสามร้อยยอดนี้ไปประดับตกแต่งในสวนของตัวเอง และเฟิร์นสายพันธุ์นี้ยังเป็นต้นไม้ที่มีประวัติความเป็นมาที่น่าสนใจ ปลูกแล้วเป็นมงคลกับชีวิต หรือนำไปต่อยอดในธุรกิจสร้างเงินล้านให้กับชีวิตก็ได้

เกริ่นมาขนาดนี้ คุณคงอยากรู้แล้วว่าเฟิร์นสายพันธุ์นี้มีลักษณะหน้าตาเป็นอย่างไร และบทความนี้จะพาคุณไปหาคำตอบเกี่ยวกับการปลูกและการดูแลยังไงให้สนที่คุณซื้อไปมีรูปทรงที่สวยและโตไว เราไปดูกัน

ข้อมูลทั่วไปของสนสามร้อยยอด

ชื่อภาษาไทย : สนสามร้อยยอด

ชื่อท้องถิ่น : กูดขน (ภาคเหนือ) สามร้อยยอด (นครศรีธรรมราช) หญ้าก้านเพียง, แหยงแย้, สลาบรังไก่, ดอกหิน, รังไก่, รวยไก่

ชื่อภาษาอังกฤษ : Staghorn clubmoss

ชื่อวิทยาศาศาสตร์ : Lycopodiella cernua L. (Linn) Pic. Serm. แต่เดิมคือ Palhinhaea cernua (L.) Franco & Vasc.

ชื่อวงศ์ : Lycopodiaceae P. Beauv. ex Mirb.

ชื่อสกุล : Lycopodiella Holub

แหล่งกำเนิด

ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับพืชชนิดนี้กันก่อน เดิมทีที่พืชชนิดนี้ได้ชื่อว่า “สามร้อยยอด” เพราะสามารถพบได้มาก และมีการกระจายการเจริญเติบโตที่ “อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด (Khao Sam Roi Yot)“

เกร็ดความรู้ !

คุณรู้ไหมว่าต้น "สนสามร้อยยอด" ที่คนทั่วไปมักเรียกว่าสน แท้จริงแล้วมัน "ไม่ใช่สน" เพราะ "ตัวลำต้นไม่มีเนื้อไม้" แต่ต้นสามร้อยยอดถูกอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด จัดอยู่ในกลุ่มที่เป็นญาติของ "เฟิร์น"....หลักฐานมาจากการที่ต้นสามร้อยยอดสามารถขยายพันธุ์ด้วย "สปอร์"

เฟิร์นสามร้อยยอด เป็นสายพันธุ์ของ lycopods ในตระกูล Lycopodiaceae มีถิ่นกำเนิดในภูมิภาคเขต ร้อนและกึ่งเขตร้อน ส่วนใหญ่ สายพันธุ์นี้มีการกระจายไปทั่วโลกที่เป็นเขตร้อนชื้น

ตอนใต้ของ สหรัฐอเมริกาและฮาวาย, ออสเตรเลีย,

ยุโรปตอนใต้ เช่น ซิซิลีในอิตาลี และ อะซอเรสและ วา ลองโก ในโปรตุเกส , สเปน

แอฟริกา มาดากัสการ์

ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบกระจายพันธุ์ทั่วโลก ในประเทศไทยพบบริเวณพื้นที่เปิดและชื้น บนเขาสูงในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคใต้ ภาคอีสาน และยังพบการกระจายพันธุ์ทั่วโลกด้วย

ถือเป็นไม้เบิกนำในพื้นที่ลาดชันและที่โล่งชื้นตามเขาสูง และมักจะเจอกันเป็นกลุ่ม มันขึ้นตามพืชที่ถูกปกคลุมไปด้วยซากพืชที่ย่อยสลาย หรืออยุ่รวมตัวกับพันธุ์ไม้อื่นที่มีขนาดสูงกว่า ถึงแม้จะขึ้นชื่อด้วยสนเพราะมีใบเรียวแหลมคล้ายสน แต่ความจริงมันไม่ใช่สน ย้ำ! มันไม่ใช่สนนะ แต่มันคือญาติเฟิร์น

ลักษณะสนสามร้อยยอด

พืชชนิดนี้เป็นประเภทไม้พุ่ม ซึ่งจะมีความสูงราวๆ 1.5-3 เมตร และคาดว่าจะเป็นพันธุ์ผสมระหว่าง Juniperus Sabina กับ Juniperus Chinensis และสนสามร้อยยอดเป็น “พืชไร้ดอกขนาดเล็ก ไม่มีเนื้อไม้”

ลำต้น

เป็นทรงพุ่ม มีความกว้างประมาณ 1-2 เมตร หรือมากกว่า ส่วนกิ่งก้านมีลักษณะแผ่กว้างเป็นช่อยาว ส่วนปลายจะเรียวและแหลมเป็นแบบชี้ขึ้น

ใบ

มีความทึบและหนา สีของใบเป็นสีเขียวเข้มกับสีเขียวอมเหลือง ปลายกิ่งของใบจะเป็นลักษณะคล้ายๆ เกล็ด

Cones

ส่วนขยายพันธุ์ ทำหน้าที่สร้างสปอร์ที่ปลายกิ่ง โค้งห้อยลงมา ยาว 0.5-1.5 ซม. มีลักษณะเป็นใบ เกล็ดเล็กๆ อัดกันแน่นรอบแกน ที่โคนใบเกล็ดด้านในติดกับแกนลำต้น มีอับสปอร์ติดอยู่ที่โคนใบเกล็ด

อวัยวะสืบพันธุ์เป็นโคนรูปทรงกระบอก เส้นผ่าศูนย์กลาง 3-4 ม.ม. ยาว 3-5 ซ.ม. มีก้านชูขึ้นจากลำต้น ยาว 7-15 ซ.ม. สปอร์โรฟิลด์รูปไข่แกมขอบขนาน ปลายแหลม เรียงซ้อนกันแน่น

เกร็ดความรู้ !

ความรู้นี้เราได้อ้างอิงมาจากอุทยานเขาสามร้อยยอดได้กล่าวว่า คำว่า “สามร้อยยอด” นอกจากใช้เป็นชื่ออุทยานแห่งชาติ ชื่อภูเขา ยังใช้เป็นชื่อของพืชด้วย คือ สามร้อยยอด หรือกูดขน, แหยงแย้, รังไก่ เป็นพืชใกล้ชิดกับเฟิร์นที่พบทั่วไปในประเทศไทย

โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางภาคใต้และภาคตะวันออก ลำต้นมี 2 ลักษณะ คือ
1. ลำต้นที่"ทอดนอน"เลื้อยไปกับพื้นดิน
2. ลำต้น"ตั้งตรง"ซึ่งอาจสูงถึงครึ่งเมตร แตกกิ่งก้านสาขาคล้ายสนฉัตร มีใบเล็กๆ ติดอยู่ อวัยวะขยายพันธุ์เกิดเป็นตุ่มห้อยที่ปลายต้น เรียกว่า Cones

สามร้อยยอดมักขึ้นตามดินทราย ที่ราบชายเขาที่ได้รับแสงแดดจัดจ้า แต่ชุ่มชื้น ตั้งแต่พื้นที่ราบไปจนถึงระดับความสูงกว่า 1,000 เมตร

การขยายพันธุ์

การขยายพันธุ์ต้นสนสามรอยยอด (จำไว้นะว่ามันคือเฟิร์น) ที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มของพืชที่เป็นญาติกับเฟิร์น เราจึงนำวิธีขยายพันธุ์แบบที่ขยายพันธุ์ในเฟิร์นมาให้ได้ทำความเข้าใจกันง่ายๆ โดยปกติเฟิร์นสามารถขยายพันธุ์ได้ 2 วิธีคือ

การแบ่งกอเอาไปปักชำ

ใช้มีดคม ๆ ตัดไหล หรือตัดต้นที่อยู่ใต้ดินให้ขาดออกจากกัน ถ้าเป็นต้นเลื้อยอยู่บนดิน ก็ตัดต้นให้ขาดออกโดยมีรากหรือมีใบมีต้นอ่อนติดมาด้วย

สปอร์

นำสปอร์มาเพาะคล้ายเพาะเมล็ดพันธุ์ไม้ ส่วนมากเมื่อสปอร์แก่จะมีสีเหลืองอ่อน ๆ หรือสีน้ำตาลเข้ม โดยตัดใบส่วนที่มีสปอร์มาใส่ในถุงกระดาษที่แห้งปิดปากถุงกระดาษแขวนไว้ประมาณ 2-3 ชั่วโมง

ให้สปอร์สุกแก่ร่วงหล่นลงในถุงกระดาษนั้น อาจใช้มือเคาะเบา ๆ ให้สปอร์ที่สุกแก่ร่วงลงในถุงกระดาษเร็วขึ้น แล้วจึงนำสปอร์ที่ร่วงเป็นผงอยู่ในถุงกระดาษไปเพาะ โดยหว่านลงในดินร่วนละเอียดผสมกับอิฐเผาป่นละเอียด

อาจใช้กระถางอิฐเผาก้นตื้นเป็นภาชนะเพาะเฟิร์นก็ได้ โดยมีอิฐหักรองก้นกระถางให้ระบายน้ำได้ดีเสียก่อนที่จะใส่ดินผสมสำหรับเพาะสปอร์ ลงไป

ดินร่วนนั้นอาจมีส่วนผสมของใบไม้ผุครึ่งต่อครึ่งก็ได้ เมื่อใส่ดินปลูกในกระถางเรียบร้อยแล้ว ก็ควรนำกระถางเพาะพร้อมทั้งดินเพาะไปอบให้ร้อน เพื่อฆ่าเชื้อราและเมล็ดพันธุ์พืชอื่น ๆ ที่ติดมาให้หมดเสียก่อน (ใส่หม้อนึ่งก็ได้)

เมื่อฆ่าเชื้อโรคต่าง ๆ ในแปลงเพาะแล้ว จึงฉีดน้ำเป็นฝอยที่ดินเพาะ แล้วจึงนำสปอร์ของเฟิร์นไปหว่านลงในกระถาง และฉีดน้ำเป็นฝอยอีกครั้งหนึ่งให้ทั่ว

หลังจากนั้นใช้กระจกแก้วใสปิดปากกระถาง หรือจะใช้แผ่นพลาสติคใสปิดปากกระถางให้แน่นก็ได้ ตั้งกระถางเพาะไว้ในที่ร่มเย็น จะนำกระถางเพาะตั้งบนจานหล่อน้ำก็ได้ จะทำให้ดินเพาะมีความชื้นสูงขึ้น

เมื่อสปอร์เริ่มงอก จะงอกเป็นเกล็ดสีเขียว คล้ายแหนในบ่อน้ำรวมกันเป็นกระจุก ๆ แผ่นสีเขียว ๆ นั้นเรียกว่า “Prothallia” เมื่องอกเป็นต้นและงอกกิ่งเล็ก ๆ มีใบเป็นกอจนไม่เห็นแผ่น Prothallia ครั้งแรกแล้ว จึงนำออกมาปลูกในกระบะชำที่มีดินผสมใบไม้ผุอยู่ในดินชำ

เมื่อโตดีจนมีใบจริง ๆ ดีแล้ว จึงนำมาแยกปลูกอีกทีหนึ่งในกระถางขนาด 3 นิ้ว

เกร็ดความรู้ ! 

รู้ไหมว่า เฟิร์นสามร้อยยอด เวลาไปเจอตามธรรมชาติส่วนใหญ่ ถ้าพบในพื้นที่ลาดมักจะเจอต้นเฟิร์นสามร้อยยอดกับต้นโคลงเคลง เติบโตมาด้วยกัน โดยเฟิร์นสามร้อยยอดจะขึ้นใต้ต้นโคลงเคลง และอยู่กันเป็นกลุ่มเป็นกอ

การปลูกและการดูแล

การปลูก

แสงแดด

ชอบแสงแดดทั้งวัน อาจจะเป็นแสงรำไรก็ได้ แต่ต้องได้แสง 60-80 เปอร์เซ็น

น้ำ

เป็นพืชที่มักพบตามป่า จึงสามารถทนแล้งได้ แต่อากาศต้องมีความชื้นสูง สามารถปรับเอาการรดน้ำในต้นเฟิร์นทั่วไปมาปรับใช้ได้

ดิน

เฟิร์นสามร้อยยอดชอบดินร่วนปนทราย อาจจะไม่ต้องมีอินทรีย์วัตถุมาก แต่ถ้าเอามาปลูกในกระถางควรใส่กากมะพร้าว หรือ วัสดุที่สามารถเก็บความชื้นในดินได้ดี และสามารถใช้ดินปลูก Succulents ได้

ปุ๋ย

ใส่ปุ๋ยคอก หรือ ปุ๋ยสุตรเสมอ 3-4 เดือนครั้งก็เพียงพอ

การดูแล

ต้องการความชื้นในบรรยากาศสูง ต้นจะงามได้ดี ถ้ามีสิ่งแวดล้อมในบรรยากาศที่มีความชุ่มชื้นมาก ๆ เช่นมีพันธุ์ไม้ปกคลุมและ มีพันธุ์ไม้อยู่มาก ๆ รวมกันกับเฟิร์น ให้น้ำโดยเป็นฝอยเล็ก ๆ ให้ชุ่มชื้นอยู่ตลอดเวลา

ดินหรือเครื่องปลูกต้องระบายน้ำได้ดีไม่ทำให้น้ำกักขังเปียกแฉะอยู่ตลอดไปจะทำให้รากดูดน้ำมากจนเน่าตายได้

ดินปลูกควรมีพวกอินทรีย์วัตถุให้มาก เพราะช่วยทำให้ดินมีความชื้นอยู่ได้นาน ส่วนผสมของดินปลูกเฟิร์นในกระถางทั่ว ๆ ไปควรประกอบด้วยส่วนผสม คือ

ดินร่วน	1 ส่วน
ใบไม่ผุ	1 ส่วน
ทรายละเอียด	1 ส่วน
เศษอิฐหักป่น	1 ส่วน
ปุ๋ยคอกเก่า ๆ	1/2 ส่วน
ปูนขาว	1/4 ส่วน

สัดส่วนวัสดุปลูกต้นสามร้อยยอด

สนสามร้อยยอดมีประโยชน์อะไรบ้าง

ใช้ปลูกสำหรับประดับตกแต่งสวนเฟิร์น หรือปลูกตกแต่งริมบ่อน้ำ เพื่อช่วยให้ความงดงาม เพิ่มความเขียวขจีและความสดชื่นให้บ้านเรือน เนื่องจากรูปทรงของต้นเฟิร์นสามร้อยยอดตั้งตรงสูงเป็นรูปสามเหลี่ยม และมีส่วนปลายใบที่ลู่ตกลงมา สร้างความสวยงามให้กับต้นในแต่ละชั้น

สามารถตัดไปประดับในแจกันได้ โดยที่ลำต้นและใบจะไม่เหี่ยวเฉา หรือนำไปย้อมสีได้ตามที่ต้องการเพื่อนำไปจัดรวมกับดอกไม้แห้ง

ในต่างประเทศนิยมใช้มากกว่าบ้านเรา โดยใช้ทั้งต้นเป็นส่วนผสมในการผลิตดอกไม้ไฟ

ในจีนใช้รักษาโรคเก๊าต์ หรือใช้ทั้งต้นนำมาต้มน้ำอาบรักษาอาการมือเท้าชา

ใช้ต้มน้ำร่วมกับใบช่านโฟว (ว่านน้ำเล็ก) และสมุนไพรอีกหลายชนิดเพื่อให้สตรีหลังคลอดบุตรที่อยู่ไฟนำไปอาบเพื่อช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น

ใช้ต้มน้ำร่วมกับใบช่านโฟว (ว่านน้ำเล็ก) และสมุนไพรอีกหลายชนิดเพื่อให้สตรีหลังคลอดบุตรที่อยู่ไฟนำไปอาบเพื่อช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น

ช่วยรักษาแผลในกระเพาะ ไขข้ออักเสบ ตับอักเสบและอาการท้องร่วง

ราคาโดยเฉลี่ยของสนสามร้อยยอด

สำหรับผู้ที่นิยมชมชอบเฟิร์นประเภทนี้ สามารถไปเลือกซื้อได้ตามตลาดนัดต้นไม้หรือตลาดขายต้นไม้ต่างๆ ทั้งที่กรุงเทพ ปริมณฑล และตามแต่ละจังหวัด

ตัวอย่างเช่น (แถบกรุงเทพและปริมณฑล) ตลาดต้นไม้ใหญ่ๆ ได้แก่ ตลาดนัดจตุจักร ตลาดต้นไม้เรียบทางด่วนรามอินทรา ตลาดต้นไม้เลิศนิมิตร ตลาดต้นไม้มีนบุรี ตลาดน้ำตลิ่งชัน ตลาดต้นไม้ธัญศิริ คลอง 6 (แถบจังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดใกล้เคียง) ตลาดต้นไม้กาดคำเที่ยง หรือร้านต้นไม้ที่ขายเฟิร์นโดยเฉพาะ เป็นต้น

โดยราคาจะอยู่ที่ 99 บาท ถึง 300 บาท หรืออาจจะมีราคาสูงกว่านั้นมาก ซึ่งขึ้นอยู่กับขนาดและความสมบูรณ์ของต้น

แหล่งอ้างอิง

Juniperus chinensis
landscapeplants
tropicos
สำนักอุทยานแห่งชาติ