หญ้าถอดปล้อง ภาษาอังกฤษ คือ Horsetail หญ้าถอดปล้อง ชื่อทางวิทยาศาสตร์คือ Equisetum debile Roxb.ex Vaucher จัดอยู่ในวงศ์ Equisetaceae
ชื่อท้องถิ่น ได้แก่ หญ้าเงือก, หญ้าหางม้า, หญ้าหูหนวก (เหนือ), หญ้าสองปล้อง, เครือเซาะปอยวา, แยปอ (กระเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), อื่อซอปวยว่อ, อื่อซอปอยวา(กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน), หญ้าถอดป้อง(คนเมือง), หรึยซอพอดัว (กะเหรี่ยงเชียงใหม่) และ หญ้าปล้อง
ลักษณะของหญ้าถอดปล้อง
หญ้าถอดปล้องเป็นพืชประเภทชั้นต่ำ นั่นคือไม่มีท่อลำเลียง ซึ่งส่วนประกอบของหญ้าถอดปล้องก็จะมีลำต้น ใบ ดอก รากเหง้า ซึ่งในแต่ละส่วนก็จะมีลักษณะที่เฉพาะและมีเอกลักษณ์แตกต่างกันออกไป คือ บริเวณลำต้นจะมีลักษณะเป็นทรงกลมยาว รูปร่างเป็นทรงกระบอก มีสีเขียวอ่อนจนไปถึงสีเขียวเข้ม ภายในหญ้าถอดปล้องกลวง ไม่ตัน สามารถโตเต็มวัยได้สูงสุดยาวประมาณ 1 เมตร แต่มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-8 มิลลิเมตรเท่านั้น ทำให้เป็นต้นไม้ที่สูงแต่ลำต้นมีขนาดเล็กมาก ลำต้นมีข้อปล้องที่เห็นได้อย่างชัดเจน ใบของหญ้าถอดปล้องจะเป็นกาบเล็กๆคล้ายรูปฟันเลื่อย มีความบางเทียบเท่ากับเยื่อ รูปร่างเป็นสามเหลี่ยมรอบข้อ มีความยาวประมาณ 8 มิลลิเมตร ติดกันรอบข้อเลย ซึ่งใบของต้นหญ้าถอดปล้องมี 2 สีคือสีขาวและสีน้ำตาล เป็นใบไม้ที่หลุดร่วงได้ง่าย
ดอกของต้นถอดปล้องจะออกมาเป็นช่อในบริเวณปลายยอด จะเป็นกระจุกๆอยู่ด้วยกัน ซึ่งในแต่ละช่อจะมีดอกขนาดเล็กรอบแกนช่ออีกด้วย รูปร่างเป็นรูปกลมหรือวงรี ขนาดกว้าง 0.3-0.6 เซนติเมตร มีความยาวประมาณ 1 เซนติเมตร พื้นผิวของใบมีตาเป็นรูปสามเหลี่ยม ส่วนภายในจะมีสปอร์ เป็นส่วนที่ใช้ในการสืบพันธุ์ เมื่อหญ้าถอดปล้องแก่ลงหรือมีอายุมากขึ้นจะมีสีน้ำตาล ซึ่งหญ้าถอดปล้องไม่ได้มีแพร่หลายอยู่ในทั่วโลก แต่มีแพร่กระจายในบางประเทศ เช่น จีน อินเดีย เนปาล ศรีลังกา และไทย ด้วยสภาพอากาศและสภาพภูมิประเทศที่เป็นเขตอบอุ่น ในประเทศไทยหญ้าถอดปล้องมักจะขึ้นและปลูกได้ง่ายในบริเวณแถบภาคเหนือ ตามริมลำธาร
วิธีการปลูกและวิธีดูแลรักษา
- เลือกหญ้าถอดปล้องที่สามารถขยายพันธุ์ได้แล้ว โดยนำสปอร์ หรือเหง้าของมันมาในปริมาณที่ต้องการ
- เลือกพื้นที่สำหรับการปลูกหญ้าถอดปล้อง เช่น กระถาง สวน หลังบ้านที่มีน้ำขัง หรือรอบบ้าน ซึ่งบริเวณที่ปลูกนั้นจะต้องเป็นบริเวณที่มีดินเหนียว มีระดับน้ำอยู่ประมาณ 5-10 เซนติเมตร เนื่องหญ้าถอดปล้องชอบเจริญเติบโตในพื้นที่ที่มีน้ำขังหรือน้ำท่วม บริเวณที่ปลูกจะต้องมีแสงแดดรำไรอยู่ตลอด
- เมื่อเตรียมพื้นที่ปลูกเสร็จสิ้น ให้นำสปอร์มาโรยในบริเวณที่เตรียมไว้ จากนั้นฝังสปอร์ลงไปในดินเหนียว แล้วกลบให้มิดชิด หรือนำเหง้ามาฝังที่ดินเหนียวแล้วทำการกลบปิดให้มิดเช่นกัน
- จากนั้นรอให้หญ้าถอดปล้องเจริญเติบโต โดยจะต้องดูให้ปุ๋ยอย่างสม่ำเสมอ รดน้ำไม่ต้องบ่อยแต่หมั่นเปลี่ยนน้ำในบริเวณที่ปลูกไม่ให้เน่าเสีย เนื่องจากเป็นน้ำที่ท่วมขังไว้
- เมื่อหญ้าถอดปล้องโตเต็มวัย ก็สามารถนำมาใช้ประโยชน์ต่างๆได้
ประโยชน์ของหญ้าถอดปล้อง
- สามารถนำทุกส่วนของลำต้นมารับประทานเพื่อแก้โรคภัยไข้เจ็บต่างๆได้ เช่น ขับปัสสาวะ แก้โรคนิ่ว ช่วยบำรุงรักษาไต ขับระดูขาวของผู้หญิง แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ช่วยรักษาอาการปวดกระดูกหักหรือเดาะ แก้โรคบิด หรือช่วยทำให้เจริญอาหารมากขึ้น รักษาแผลในกระเพราะอาหาร รักษาโรคเกาต์ ช่วยให้โลหิตไหลเวียนดียิ่งขึ้น ลดการผลิตไขมันบนหนังศีรษะ เป็นต้น โดยการนำส่วนต่างๆของหญ้าถอดปล้องมาต้ม จากนั้นนำน้ำที่ได้จากการต้มมาดื่ม เพื่อบรรเทาอาการดังกล่าวข้างต้น
- สามารถนำทุกส่วนมาทำเป็นสมุนไพรสำหรับการใช้รักษาอาการภายนอกได้ เช่น นำลำต้นมาตำหรือบด จากนั้นนำมาพอกบริเวณที่มีแผล เพื่อช่วยรักษาแผลชนิดต่างๆ ช่วยสมานแผลให้หายเร็วยิ่งขึ้น ซึ่งหญ้าถอดปล้องเป็นดั่งสมุนไพรสำหรับการแพทย์แผนโบราณที่ยังมีสืบเนื่องจนถึงปัจจุบัน
- นำมาปลูกเพื่อความสวยงาม โดยการปลูกหญ้าถอดปล้องนั้นผู้คนมักเลือกมาปลูกในกระถางที่มีน้ำขังอยู่เสมอ เพื่อเป็นการตกแต่งบ้าน ที่อยู่อาศัย สวนหรือสถานที่ต่างๆให้ดูร่มรื่น สบายตาและสวยงามมากยิ่งขึ้นด้วย
- นำส่วนต่างๆของหญ้าถอดปล้องมาทำผลิตภัณฑ์ในการแก้ผมร่วง ซึ่งได้ถูกวิจัยมาจาก สวพส. ซึ่งเป็นการต่อยอดทรัพยากรในท้องถิ่น เพื่อนำมาแปรรูปเพื่อเพิ่มรายได้ให้แก่ชุมชน โดยเป็นการศึกษาองค์ประกอบทางเคมีและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา จนนำไปสู่ผลิตภัณฑ์สำหรับแก้ผมร่วง บำรุงหนังศีรษะให้แข็งแรง ลดปัญหาเส้นผมอ่อนแอ และศีรษะล้านอีกด้วย.
