เพลี้ยไฟ มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Thrips หรือ Thysanoptera เป็นแมลงศัตรูพืชขนาดเล็กชนิดหนึ่ง ที่สร้างทั้งคุณ และโทษให้กับพืชพรรณธรรมชาติ ในด้านประโยชน์เพลี้ยไฟทำหน้าที่ผสมเกสรให้กับพืช และทำลายตัวห้ำบางชนิด ขณะเดียวกันเพลี้ยไฟก็มีโทษมหาศาลเช่นเดียวกัน เพราะใน 1 ปีแมลงตัวเล็กชนิดนี้สร้างความเสียหายให้กับพืชพรรณของเกษตรกรมหาศาล ไม่ว่าจะเป็น ไม้ดอก ไม้ประดับ ผักสวนครัว หรือว่าไม้ผล อีกทั้งยังเป็นพาหะนำเชื้อโรคไปสู่พืชชนิดอื่นอีกด้วย
เพลี้ยไฟ คืออะไร
เพลี้ยไฟ เป็นแมลงจำพวกปากดูด จัดอยู่ในวงศ์ Thysanoptera มีขนาดเล็ก ลำตัวมักมีสีเข้ม เหลือง น้ำตาล หรือดำยาวประมาณ 0.5 – 8.5 มิลลิเมตร ส่วนหัวของเพลี้ยไฟคล้ายกับกรวย ปลายส่วนท้องเรียวแคบ มีปากแบบเขี่ยดูด แต่ไม่มีกรามข้างขวา หรือเสื่อม ทำให้ส่วนปากของเพลี้ยไม่สมมาตร ตารวมมีขนาดเล็ก หากตัวไหนมีปีกจะมีตาเดี่ยวเพิ่มมาอีก 3 ตา หนวดมีลักษณะเป็นเส้นสั้น ๆ 6 – 10 ปล้อง เพลี้ยไฟถือเป็นแมลงที่บินไม่เก่ง แต่อาศัยกระแสลมช่วยในการพัดพาไปยังที่ต่าง ๆ
ษศิวรรณ เรื่อศรีจันทร ได้กล่าวไว้ใน “ข่าวพยากรณ์และเตือนภัยการระบาดศัตรูพืช สำนักงานเกษตรจังหวัดตราด” ว่า แมลงจำพวกปากดูดอย่างเพลี้ยไฟนั้น สามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยการผสมพันธุ์ และไม่ผสมพันธุ์ โดยตัวเมียมีอายุประมาณ 15 วัน เมื่อได้รับการผสมพันธุ์จะออกไข่ได้ประมาณ 40 ฟอง ส่วนตัวเมียที่ไม่ผสมพันธุ์ออกไข่ได้ประมาณ 30 ฟอง วงจรชีวิตของเพลี้ยไฟจากไข่ ถึงตัวเต็มวัยมีระยะประมาณ 15 – 20 วัน ถือว่าเป็นวงจรชีวิตที่สั้นมาก
วงโคจรชีวิตของเพลี้ยไฟมี 3 ระยะด้วยกัน ได้แก่ ระยะไข่ ระยะตัวอ่อน และระยะตัวเต็มวัย โดยตัวเต็มวัยมักจะวางไข่เป็นฟองเดี่ยว ๆ สีขาวใสไปทางเหลือง คล้ายเมล็ดถั่ว ทำร่องใต้ผิวใบ แล้วสอดไข่ไว้ใต้เนื้อเยื่อพืช ขณะที่ตัวอ่อนฟักออกจากไข่จะมี 3 ระยะ ได้แก่
- ระยะแรก ตัวอ่อนระยะแรกลำตัวมีขาวใส ผอมเรียวเล็ก ยาวประมาณ 0.2-0.3 มิลลิเมตร ปลายท้องแปลม หนวดมี 7 ปล้อง เคลื่อนไหวตลอดเวลา และสามารถเข้าทำลายพืชได้ทันที
- ระยะที่ 2 ลำตัวสีเหลืองเข้ม ยาวประมาณ 0.3-0.4 มิลลิเมตร ปลายท้องไม่ค่อยแหลมเหมือนระยะแรก แต่เคลื่อนไหวรวดเร็ว และว่องไว
- ระยะที่ 3 เป็นระยะก่อนเข้าดักแด้ลำตัวมีสีเข้มไปถึงดำ ยาวประมาณ 0.5 – 0.7 มิลลิเมตร ตารวมสีเทาปนดำ ตาเดี่ยวมีสีแดง ตุ่มปีกบริเวณอกปล้องที่ 2 และ 3 เริ่มเจริญเติบโต เคลื่อนไหวช้าลง เพื่อเข้าสู่ระยะดักแด้
สามารถพบตัวอ่อน และตัวเต็มวัยของเพลี้ยไฟได้ตามใต้ใบบริเวณยอดอ่อนของพืช และในดอกที่บานแล้ว โดยจะอยู่รวมกันเป็นกลุ่ม หากินอยู่กับที่บริเวณฐานดอก และขั้วผลอ่อน ไม่ชอบเคลื่อนย้ายตัว แต่เมื่อมีการกระทบกระเทือนจะเคลื่อนไหวรวดเร็ว
ลักษณะการเข้าทำลาย
การเข้าทำลายพืชของเพลี้ยไฟนั้นจะมีลักษณะคล้าย ๆ กัน คือเพลี้ยไฟเข้าไปดูดกินน้ำเลี้ยงของยอดอ่อน ผล และดอก ส่งผลให้ใบพืชแห้ง ดอกร่วง ผลบิดงอ ไม่ได้คุณภาพ ตัวอย่างพืชที่เพลี้ยไฟเข้าทำลาย มีดังนี้
เพลี้ยไฟข้าว (Rice Thrips)
เพลี้ยไฟข้าวมักจะเข้าทำลายต้นข้าวในระยะกล้า หรือประมาณ 7-20 วันหลังหว่าน และปักดำ โดยเฉพาะในอากาศแห้งแล้ง หรือฝนทิ้งช่วงนานติดต่อกัน โดยเพลี้ยไฟตัวอ่อน และตัวเต็มวัยจะเข้าทำลายข้าวโดยการดูดกินน้ำเลี้ยงต้นข้าวระยะกล้า หรือข้าวอายุ 7 – 10 วันหลังหว่าน ใบข้าวที่ถูกทำลายจะเหลือง ปลายใบแห้งเหี่ยว และม้วนขอบใบเข้าหากลางใบ ตัวเพลี้ยจะเข้าไปอาศัยอยู่ในนั้น และจะทำลายรุนแรงมากขึ้นหากต้นข้าวขาดน้ำ อาจทำให้ต้นข้าวแคระแกร็น แห้งตายได้ทั้งแปลง แต่ต้นข้าวที่ถูกทำลายในระยะแรก อาจฟื้นตัว และมีชีวิตรอดได้หากมีการให้น้ำในปริมาณที่พอดี
เพลี้ยไฟมังคุด
ศิริณี พูนไชยศรี ผู้เขียน “ชนิดของเพลี้ยไฟที่พบในผลไม้” ในเอกสารประกอบการประชุมสัมมนาทางวิชาการไว้ว่า… เพลี้ยไฟที่เข้าทำลายมังคุดในประเทศไทยมีด้วยกัน 2 ชนิด ได้แก่ Scirtothrips dorsalis Hood และ S. oligochaetus Karny โดยตัวอ่อน และตัวเต็มวัยจะดูดกินน้ำเลี้ยงจากยอดอ่อน ดอกอ่อน และผลอ่อน เข้าทำลายใต้ใบใกล้กับเส้นกลางใบ ทำให้ยอดใบแห้ง หงิกงอ ต้นแคราะแกร็น ผลเป็นขี้กลาก หรือผิวลาย มียางไหล ใบ และผลเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงิน หากระบาดรุนแรงจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง ไปจนถึงสีน้ำตาล และผลร่วงในที่สุด ทำให้ผลผลิตขายได้ในราคาต่ำ เกษตรกรต้องฉีดสารพ้นฆ่าแมลงอยู่เป็นประจำ
เพลี้ยไฟมะละกอ (Papaya Thrips)
ลักษณะการเข้าทำลายของเพลี้ยไฟในมะละกอ ค่อนข้างคล้ายกับพืชชนิดอื่น ๆ ตามที่ “กลุ่มอารักขาพืชสำนักงานเกษตรจังหวัดนนทบุรี” ได้กล่าวไว้นั้น ตัวอ่อน และตัวเต็มวัย จะเข้าดูดกินน้ำเลี้ยงใบอ่อน ผล และดอก ทำให้ใบ และผลบิดเบี้ยวไม่สามารถเจริญเติบโตได้ และหากระบาดรุนแรงก็อาจจะทำให้ยอดแห้ง และดอกร่วง ไม่มีผลมะละกอเกิดขึ้นนั่นเอง
เพลี้ยไฟพริก (Scirtothrips dosalis Hood)
ตัวเต็มวัยของเพลี้ยไฟพริกมีขนาดเล็กมาก ยาวเพียง 1 มิลลิเมตร มีสีเหลือง มีปีกเรียวยาว 2 คู่ เคลื่อนไหวอย่างรวดเร็ว ตัวเมียจะวางไข่สีขาว คล้ายเมล็ดถั่วเหลือง ไว้ตามเส้นใบพริก เมื่อตัวอ่อนฟักออกจากไข่จะใช้แท่งแข็ง (stylet) เขี้ยพืชผลให้ช้ำก่อน แล้วจึงดูดกินน้ำเลี้ยงจากยอด ใบ ดอก ผล รวมถึงส่วนอ่อนของต้นพริกเช่นเดียวกับตัวเต็มวัย และมักจะอาศัยอยู่ใต้ใบเลี้ยงของดอก และผลของต้นพริก
ทำให้ใบหรือยอดอ่อนของพืชหงิก และม้วนงอขึ้นด้านบนทั้ง 2 ข้าง ใบกลายเป็นสีน้ำตาล ถ้าระบาดรุนแรงก็จะทำให้พืชชะงักการเจริญเติบโต และแห้งตายในที่สุด ถ้าเกิดในระยะออกดอก ก็จะทำให้พริกร่วง และถ้าเกิดในระยะออกผล ก็จะทำให้พริกรูปทรงบิดงอ ไม่ได้คุณภาพ และขายไม่ได้ราคา
เพลี้ยไฟกล้วยไม้ (Thrips palmi Karny)
เพลี้ยไปกล้วยไม้ หรือที่หลายคนรู้จักในชื่อ “ตัวกินสี” ถือเป็นแมลงสัตรูพืชที่สำคัญของต้นกล้วยไม้ โดยเฉพาะวงการกล้วยไม้ตัดดอก ตัวเต็มวัยของเพลี้ยไฟจะไปวางไข่ไว้ในเนื้อเยื่อของดอกกล้วยไม้ เมื่อตัวอ่อนฟักออกจากไข่ ก็จะเริ่มทำลายดอกด้วยการดูดกินน้ำเลี้ยง จนดอกแห่งฝ่อ ทำให้กลีบดอกกล้วยไม้มีรอยด่าง ส่วนมากจะแพร่ระบาดในกล้วยไม้ประเภทหวาย แอสโค และช้าง ในช่วงอากาศแห้งแล้ง
เพลี้ยไฟกุหลาบ
เพลี้ยไฟที่มักจะเข้าทำลายดอกกุหลาบ มีอยู่ด้วยกัน 2 ชนิด ได้แก่ Scirtothrips dorsalis Hood และ Thrips coloratus Schmutz โดยตัวอ่อน และตัวเต็มวัย จะเข้าไปดูดกินน้ำเลี้ยงบริเวณส่วนอ่อนของพืช เช่น ยอดอ่อน ตาดอก ทำให้ดอกกุหลาบแห้งเหี่ยว มีสีซีดเป็นทางสีขาว หรือน้ำตาลดำ ส่วนใบของกุหลาบนั้นจะหงิกงอเป็นคลื่น มีรอยสีน้ำตาล และดำเช่นเดียวกัน ส่งผลให้ทั้งดอก และใบผิดรูปไม่สวยงาม ขายไม่ได้ราคา เพลี้ยไฟกุหลาบจะระบาดหนักในช่วงอากาศแห้งแล้ง โดยจะเคลื่อนที่ในช่วงเวลา 08.00 – 12.00 น.
เพลี้ยไฟหอม (oion thrips)
เพลี้ยไฟหอม มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Thrips tabaci Lindeman เพลี้ยไฟหอม เป็นแมลงศัตรูพืชที่สำคัญของพืชกลุ่มหอม ได้แก่ หอมแดง หอมหัวใหญ่ รวมไปถึงกระเทียม การเข้าทำลายของเพลี้ยไฟหอมนั้นมักเกิดขึ้นบริเวณซอกกาบใบ ผิวใบ และดอก โดยตัวอ่อน และตัวเต็มวัยจะเข้าทำลายใบหอมด้วยการใช้ปากเขี่ยเนื้อเยื่อให้ช้ำก่อน แล้วจึงดูดน้ำเลี้ยงจากเซลล์พืช ทำให้ใบแห้งเหี่ยว และอาจตายได้
การเข้าทำลายของเพลี้ยไฟหอมนั้น หากไม่สังเกตให้ดี ก็อาจจะไม่พบร่องรอยของการทำลาย และจะเห็นได้ชัดก็เมื่อตอนที่ต้นหอมเริ่มเจริญเติบโต และพบว่าบริเวณใบเป็นจุดสีขาวซีด เพลี้ยไฟหอมระบาดมากในแหล่งปลูกหอมขนาดใหญ่อย่างภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น จังหวัดศรีสะเกษ สุรินทร์ และนครพนม ช่วงเดือนกุมภาพันธุ์ – พฤษภาคม หรือช่วงหน้าแล้งนั่นเอง
เพลี้ยไฟมะนาว
เพลี้ยไฟ เป็นแมลงศัตรูพืชที่สำคัญอีกชนิดหนึ่งของต้นมะนาว เพลี้ยไฟจะเข้าทำลายมะนาวด้วยการดูดกินน้ำเลี้ยงจากส่วนต่าง ๆ ของพืช โดยเฉพาะบริเวณยอดอ่อน ดอก และผลอ่อน ทำให้ใบอ่อนของตันมะนาวบิดเบี้ยว ดอก และผลอ่อนร่วง หรือมีรอยแผลเป็น ลักษณะผิวของผลมะนาวจะกร้าน เปลือกแข็งกว่าปกติ
การแพร่ระบาด
การแพร่ระบาดของเพลี้ยไฟมักจะเกิดขึ้นในช่วงฤดูแล้ง (ษศิวรรณ, 2558) หรือสภาพอากาศร้อน ฝนทิ้งช่วงเป็นเวลานาน ทำให้พืชขาดน้ำ เจริญเติบโตได้ไม่เต็มที่ เพลี้ยไฟ ซึ่งมีกระแสลมเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยในการแพร่กระจายอย่างรวดเร็ว ก็จะเข้าทำลายพืชโดยการดูดกินน้ำเลี้ยงจากส่วนต่าง ๆ ของลำตัน ในทางกลับกัน หากเป็นช่วงที่มีฝนตกติดต่อกัน หรือฝนตกหนักก็จะช่วยลดจำนวนเพลี้ยไฟลงได้ ดังนั้นวิธีที่จะช่วยลดความเสียหายจากการแพร่ระบาดของเพลี้ยไฟ คือการให้น้ำพืชอย่างเพียงพอ ไม่ปล่อยให้ต้นขาดน้ำ เป็นเวลานาน
การป้องกัน และกำจัดเพลี้ยไฟ
สามารถเลือกใช้วิธีการจัดการเพลี้ยไฟได้แตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับความถนัด และความเหมาะสมต่อพืชชนิดที่ปลูก สำหรับวิธีการที่นิยมใช้กำจัดเพลี้ยไฟ มีดังนี้
- การปลูกพืชหมุนเวียน ไม่ปลูกพืชชนิดเดียวกันติดต่อกันเป็นเวลานาน เพื่อเป็นการทำลายต้นตอของพืชรุ่นแรกหลังเก็บเกี่ยว อีกทั้งยังสามารถลดปริมาณเพลี้ยไฟลงได้อีกด้วย
- การไถพรวนดินก่อนทำการเพาะปลูกพืช เป็นจำนวนหลาย ๆ ครั้ง เพื่อทำลายดักแด้ของเพลี้ยไฟที่อยู่ในดินให้หมดไป ไม่สามารถฟักออกมาเป็นตัวเต็มวัย และทำลายพืชได้อีก
- หมั่นสำรวจพืชอยู่เป็นประจำ โดยให้สังเกตบริเวณใต้ใบ ยอดอ่อน หรือจุดที่เพลี้ยไฟมักจะอาศัยอยู่ ก็บทำลายทิ้ง และไม่ปล่อยให้พืชขาดน้ำ เพราะจะทำให้พืชอ่อนแอ อันเป็นเหตุให้เพลี้ยไฟระบาดได้อย่างรวดเร็ว
- การใช้กับดัก และกาวเหนียวควบคุมเพลี้ยไฟ โดยศรีสุดา โททอง และปิยะรัตน์ เขียนมีสุข ได้กล่าวไว้ใน“สีของกับดักกาวเหนียวที่เป็นเครื่องมือดักเพลี้ยไฟในสวนกล้วยไม้” ความว่า กับดักที่ใช้ได้ผลดีที่สุด คือกับดักสีฟ้า เหลือง ขาว และน้ำเงิน อัตราที่เหมาะกับพื้นที่
- มีระบบการให้น้ำที่ดี เช่น ให้น้ำพืชแบบสปริงเกอร์ จะช่วยลดการแพร่ระบาดของเพลี้ยไฟได้ ควบคู่ไปกับการให้ปุ๋ยยูเรีย เพื่อเร่งให้พืชเจริญเติบโต สามารถต้านทานโรคได้ดียิ่งขึ้น
- การบำรุงพืชให้สมบูรณ์ และแข็งแรง หมั่นถอนวัชพืช ให้น้ำอย่างพอเพียง และใส่ปุ๋ยบำรุงทางดิน รวมถึงทางใบ จะช่วยให้พืชฟื้นจากการถูกทำลายได้ดีขึ้นอีกระดับหนึ่ง
- การใช้ศัตรูทางธรรมชาติ จำพวกตัวห้ำ และตัวเบี้ยน เป็นตัวช่วยในการควบคุมประชากรเพลี้ยไฟ เช่น แมลงช้างปีกใส แมลงเบียนไข่ แมลงเบียนหนอน เป็นต้น
- การใช้สารเคมีป้องกันกำจัดเพลี้ยไฟ เช่น สารฆ่าแมลงฟิโพรนิล 5% เอสซี อัตรา 20-30 มิลลิลิตร ต่อน้ำ 20 ลิตร หรือสารอีมาเมกตินเบนโซเอต 1.92% อีซี อัตรา 20 มิลลิลิตร ต่อน้ำ 20 ลิตร หรือสารอิมิดาโคลพริด 10% เอสเอล อัตรา 20 – 40 มิลลิลิตร ต่อน้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นให้ทั่วตามใต้ใบ ซอกใบ ยอดอ่อน และช่อดอก เนื่องจากเพลี้ยไฟชอบหลบอยู่บริเวรดังกล่าว หากมีการแพร่ระบาดอย่างรุนแรง ก็ควรใส่ปุ๋ยทางใบควบคู่ด้วย เพื่อช่วยให้พื้นฟื้นตัวจากการถูกทำลายได้เร็วยิ่งขึ้น
- การใช้สมุนไพรป้องกันกำจัดแมลง ตามคำแนะนำของ สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร เกี่ยวกับสารป้องกันกำจัดโรคพืช แมลงศัตรู โดยสูตรสมุนไพรดังกล่าว ประกอบด้วย เมล็ดสะเดา หัวข่าแก่ และตะไคร้หอม นำมาตำ หรือบดให้ละเอียด ใส่ภาชนะ และหมักแช่ในน้ำ 1 ลิตร ทิ้งไว้ 1 คืน แล้วกรองเอาน้ำ 100 ลิตร เพิ่มสบู่ 5-100 กรัม ละลายให้เข้ากัน แล้วฉีดพ่นทุก 2-3 วันต่อต่อกัน 2-3 ครั้งเช้า – เย็น จึงนำมาฉีดพ่นได้
หรือจะใช้ “สารสกัดจากกระเทียม” มาเป็นตัวช่วยในการควบคุมเพลี้ยไฟในพืชก็ได้เช่นเดียวกัน ซึ่งวิธีการทำสารสกัดจากกระเทียมนั้นไม่ยากเลย เพียงแค่นำกระเทียมประมาณ 1 กำมือมาบดให้ละเอียด แล้วนำไปผสมกับน้ำร้อนครึ่งลิตร แช่ทิ้งไว้ประมาณ 4 ชั่วโมง จากนั้นกรองเอาน้ำกระเทียมมาผสมกับน้ำอีก 4 ลิตร ผสมด้วยสบู่อีกประมาณครึ่งช้อน เพื่อให้สารสกัดจับใบได้ดีขึ้น แล้วนำไปฉีดพ่นวันละ 1 ครั้ง ติดต่อกันเป็นเวลา 2 วัน - การใช้ราขาว หรือเชื้อราบิวเวอร์เรีย (Beauveria bassiana) เป็นจุลินทรีย์ชนิดหนึ่งที่ก่อให้เกิดโรคกับแมลงศัตรูพืชอย่างเพลี้ยไฟ ปลอดภัย และไม่ก่อให้เกิดมลภาวะกับสิ่งแวดล้อม ส่วนสายพันธุ์ราบิวเวอร์เรีย ที่ทดสอบแล้วพบว่ามีประสิทธิภาพดี คือ สายพันธุ์ BCC2660 ที่สร้างเส้นใยสีขาว สร้างสปอร์จำนวนมากลักษณะคล้ายผงแป้ง (powdery conidia)
ซึ่งทางกลุ่มอารักขาพืช สำนักงานการเกษตรสมุทรปราการ คำแนะนำให้ใช้ราขาวในอัตรา 200 มล. หรือชนิดเชื้อสด 250 กรัม ต่อน้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นห่างกัน 3 วัน เป็นเวลา 3 ครั้ง เนื่องจากเพลี้ยไฟมีวงจรชีวิตสั้นมากในระยะที่มีการระบาดค่อนข้างสูง จึงควรพ่นสารเคมีค่อนข้างถี่ คือประมาณ 4-5 วันครั้งติดต่อกัน 2-3 ครั้ง หรือจนกว่าการระบาดน้อยลง
แหล่งที่มา
ศิริณี พูนไชยศรี. 2535. ชนิดของเพลี้ยไฟที่พบในผลไม้. น. 368-434. ใน แมลงและสัตว์ศัตรูพืช 2535 เอกสาร ประกอบการประชุมสัมมนาทางวิชาการครั้งที่ 8, 23-26 มิถุนายน 2535. กองกีฏและสัตววิทยา กรมวิชาการ เกษตร, กรุงเทพฯ.
ศรีสุดา โท้ทอง และ ปิยะรัตน เขียนมีสุข. 2543. สีของกับดักกาวเหนียวที่เป็นเครื่องมือดักเพลี้ยไฟในสวนกล้วยไม้.ว. กีฏ. สัตว., 22: 194-201.
ษศิวรรณ เรื่อศรีจันทร. กลุ่มอารักขาพืช สำนักงานเกษตรจังหวัดตราด.2558.เพลี้ยไฟ.2558
สำนักงานเศรษฐกินการเกษตร.(มปป ).สารสมุนไพรป้องกัน และกำจัดโรคพืช แมลงศัตรูพืช.
