พฤกษ์ เป็นพืชวงศ์ถั่ว มีลักษณะเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูง 15-25 เมตร เป็นไม้ทรงพุ่มกว้าง โดยมีเปลือกสีเทาเข้มหรือสีน้ำตาล แตกออกเป็นร่อง ใบประกอบ ออกดอกเป็นช่อกระจุก มีเกสรตัวผู้เป็นพู่จำนวนมาก และผลเป็นฝัก ผิวเกลี้ยงเป็นมัน ภายในจะมีเมล็ดแบน ๆ จำนวนมาก ต้นพฤกษ์มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเขตร้อนชื้นของทวีปเอเชีย ซึ่งรวมทั้งประเทศไทยด้วย โดยพบว่าเป็นต้นไม้พื้นบ้านที่ขึ้นเองตามธรรมชาติอยู่ทุกภาคของประเทศไทย และก็มีชื่อเรียกต่าง ๆ ที่แตกต่างกันออกไปมากมายด้วย
ในอดีตคนไทยภาคกลางเรียกพฤกษ์ว่าจามจุรีหรือจามรี อาจจะเป็นเพราะลักษณะดอกที่เป็นฝอย และมีสีออกเหลือง ๆ คล้ายกับแส้ขนจามรี (จามจุรี) ที่ใช้ในพิธีมงคลนั่นเอง และที่ได้ชื่อว่าก้ามปูนั้นก็เป็นเพราะว่าลักษณะตอนปลายของช่อใบนั้นมีความคล้ายก้ามปูทะเล จึงเรียกว่า “ต้นก้ามปู” ซึ่งต้นพฤกษ์นั้นจะมีลักษณะพิเศษอยู่อย่างหนึ่งก็คือ กลางคืนใบของต้นพฤกษ์นั้นจะหุบลีบติดกันเหมือนนอนหลับ และจะแผ่ออกจากกันในตอนเช้าไปจนตลอดวัน
ความเชื่อเกี่ยวกับต้นพฤกษ์
พฤกษ์ถือเป็นต้นไม้ที่มีประโยชน์และผูกพันกับคนไทยมากอีกชนิดหนึ่งเลย จึงทำให้ได้รับการพิจารณาให้เป็นต้นไม้ประจำจังหวัดมหาสารคาม โดยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถได้ทรงโปรดพระราชทานกล้าไม้มงคลให้ผู้ว่าราชการจังหวัดทุกจังหวัดนำไปปลูกเพื่อเป็นสิริมงคล เป็นไม้มงคลประจำจังหวัดทั้ง 76 จังหวัด ซึ่งจังหวัดมหาสารคามนั้นก็ได้รับพระราชทานต้นพฤกษ์มาเป็นไม้มงคลประจำจังหวัด และนอกจากคนไทยจะปลูกต้นพฤกษ์ไว้เพื่อประโยชน์ในด้านต่าง ๆ แล้ว ต้นพฤกษ์นั้นก็ยังถือเป็นต้นไม้สิริมงคลแก่ผู้ปลูกและครอบครัวอีกด้วย
ส่วนประกอบของต้นพฤกษ์
ลักษณะของลำต้น
พฤกษ์เป็นไม้ยืนต้นผลัดใบ สูงได้ถึง 25 เมตร มีลักษณะทรงพุ่มรูปร่มแผ่กว้าง เปลือกขรุขระ มีสีเทาเข้มหรือน้ำตาลอมเหลือง และแตกเป็นร่องยาว ส่วนเปลือกด้านในนั้นจะมีสีแสดแดง
ใบ
ใบของต้นพฤกษ์นั้นจะเป็นรูปขนนกสองชั้นเรียงสลับกัน ก้านช่อใบมีความยาวประมาณ 20 เซนติเมตร มีขนละเอียดปกคลุมบริเวณใบ ช่อใบแขนงยาวประมาณ 5-10 เซนติเมตร โดยมีใบย่อยทรงยาวรี ซึ่งมีความกว้างประมาณ 1-2.5 เซนติเมตร และมีความยาว 2-4 เซนติเมตร ใบของต้นพฤกษ์นั้นจะร่วงในช่วงเดือนธันวาคมและมกราคม และแตกยอดอ่อนออกราว ๆ ปลายเดือนมกราคมถึงต้นเดือนมีนาคม
ดอก
ดอกของต้นพฤกษ์จะขึ้นตรงส่วนของปลายกิ่งและโคนก้านใบ ซึ่งดอกจะออกเป็นช่อยาวประมาณ 30 เซนติเมตร เป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีเกสรยาวเป็นฝอยคล้ายกับดอกจามจุรี แต่มีสีขาวอมเขียว และเปลี่ยนเป็นสีเหลืองนวล มีกลิ่นหอม โดยมักจะออกดอกในช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน
ผล
ผลของต้นพฤกษ์จะมีลักษณะเป็นฝักรูปทรงแบนยาว บาง ผิวเกลี้ยง มีสีทอง และเมล็ดของต้นพฤกษ์นั้นก็จะแบนยาว โดยจะมีเมล็ดประมาณ 4-12 เมล็ด
วิธีการปลูก
- ขั้นตอนแรกเพาะเมล็ดด้วยการนำเมล็ดไปแช่ในน้ำร้อนอุณหภูมิ 80-90 องศาเซลเซียส แล้วทิ้งไว้ให้เย็น จากนั้นก็แช่ไว้เป็นเวลา 16 ชั่วโมง
- เมื่อเมล็ดงอกซึ่งใช้เวลาประมาณ 12 วัน ภายในระยะเวลา 7 เดือน ต้นกล้าก็จะมีความสูงประมาณ 30-40 เซนติเมตร และนำย้ายออกไปปลูกในแปลงดินได้
- ย้ายต้นกล้าลงปลูกในแปลง ซึ่งสามารถใช้ระยะการปลูกขนาด 3×3 เมตร หรือ 6×6 เมตร ก็ได้ เพื่อความสะดวกในการดูแลรักษา
- ขุดหลุมโดยการเว้นระยะปลูกขนาด 3×3 เมตร หรือ 6×6 เมตร จากนั้นก็นำต้นพฤกษ์ลงไปปลูก
- กลบดินให้เรียบร้อย และทำการรดน้ำในระดับน้อยถึงปานกลาง
วิธีการดูแล
แสงแดด
ต้นพฤกษ์ถือเป็นต้นที่คงทนอีกต้นหนึ่งเลย โดยวิธีการดูแลต้นพฤกษ์สำหรับแสงแดดนั้นควรจะให้ต้นพฤกษ์ได้รับแสงแดดอย่างเต็มวัน เพราะต้นพฤกษ์เป็นต้นที่ทนต่อแดดได้ดี
น้ำ
ควรรดน้ำให้ต้นพฤกษ์ในระดับน้อยถึงปานกลาง ไม่ควรที่จะรดน้ำในปริมาณที่มากจนเกินไป เนื่องจากต้นพฤกษ์นั้นเป็นพืชที่ไม่ชอบดินที่มีน้ำขัง ดังนั้นควรรดน้ำในระดับน้อยถึงปานกลาง
ดิน
ต้นพฤกษ์ถือว่าเป็นต้นไม้ที่เติบโตเร็วและทนทาน ซึ่งเหมาะสำหรับปลูกในพื้นที่ที่เสื่อมโทรมและแห้งแล้ง โดยจะสามารถปรับปรุงสภาพดินให้สมบูรณ์ขึ้นได้ เนื่องจากต้นพฤกษ์นั้นเป็นต้นประเภทจำพวกถั่ว ซึ่งจะสามารถจับไนโตรเจนจากอากาศมาเปลี่ยนเป็นปุ๋ยไนเทรตได้ดี และถ้าหากปลูกด้วยดินร่วนและพื้นที่ที่สามารถระบายน้ำได้ดีก็จะทำให้ต้นพฤกษ์นั้นมีการเจริญเติบโตที่ดีขึ้น และวิธีการดูแลนั้นก็ให้หมั่นพรวนดินและใส่ปุ๋ยอย่างสม่ำเสมอ
ปุ๋ย
สำหรับปุ๋ยที่จะใส่ต้นพฤกษ์นั้นแนะนำให้ใช้สูตร 15-15-15 ในอัตรา 200 กรัม/ต้น เพื่อทำให้ต้นพฤกษ์นั้นมีการเจริญเติบโตและมีผลผลิตที่ดีในปีต่อไป
ประโยชน์และสรรพคุณอื่น ๆ
- พฤกษ์เป็นต้นไม้เติบโตได้เร็วและทนทาน เหมาะสำหรับปลูกในที่เสื่อมโทรมและแห้งแล้ง สามารถปรับปรุงสภาพดินให้สมบูรณ์ขึ้นได้
- พฤกษ์เป็นพืชพื้นบ้านดั้งเดิมของไทย ซึ่งเป็นต้นไม้ที่อยู่คู่คนไทยมานาน และยังถือเป็นไม้มงคลของไทยด้วย จึงมักจะถูกนำมาปลูกเพื่อเสริมสิริมงคลและยังสามารถปลูกเป็นไม้ดอกประดับสถานที่นั้น ๆ ให้สวยงามได้ด้วย
- ในส่วนใบนั้นใช้ดับพิษร้อน ทำให้เย็น
- เมล็ดสามารถนำไปรักษากลากเกลื้อน โรคเรื้อน และยังสามารถทำเป็นยารักษาเยื่อตาอักเสบได้อีกด้วย
- เมล็ดและเปลือกจะมีรสฝาด ซึ่งสามารถใช้เป็นยาสมาน เช่น รักษาแผลในปาก ลำคอ เหงือกหรือฟันผุ ริดสีดวงทวารหนัก แก้ท้องร่วง และสามารถห้ามเลือดตกในได้ด้วย
ราคาต่อต้นโดยประมาณ
- กล้าต้นพฤกษ์มีราคาอยู่ที่ 10-30 บาท
- ต้นพฤกษ์ที่มีความสูงประมาณ 6-7 เซนติเมตร มีราคาอยู่ที่ 50 บาท
- ต้นพฤกษ์ที่มีความสูงประมาณ 10 เซนติเมตรขึ้นไปมีราคา 200 บาทขึ้นไป
