ต้นจันผา หลายท่านก็พอจะทราบดีว่ามีสรรพคุณเด่นในด้านสมุนไพร ซึ่งเป็นสมุนไพรไทยชนิดหนึ่ง ที่ถูกนำมารักษาโรคได้หลายอาการ โดยในวันนี้เราจะมาพูดถึงเรื่องราวและสาระสำคัญของต้นจันผา ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ และประโยชน์ของต้นจันผา รวมถึงการปลูกต้นจันผาไว้ในบ้านนั้นดีหรือไม่เป็นสิริมงคลมากน้อยเพียงใด หรือแท้จริงแล้วจันผาเป็นไม้หวงห้ามสำหรับการปลูกกันแน่ ถ้าอยากรู้แล้วตามไปชมพร้อมๆ กันเลย
- ต้นจันผามีชื่อเรียกทางวิทยาศาสตร์ว่า “Dracaena cocbinchinensis (Lour.) S.C. Chen”
- ชื่อเรียกภาษาอังกฤษหรือชื่อสามัญคือ “Dracaena loureiri Gagnep”
- ต้นจันผาจัดอยู่ในวงศ์ของ “ASPARAGACEAE”
จันผา หรือ จันท์ผา ไม้ประดับที่มักขึ้นอยู่บนภูเขา โดยเฉพาะโขดหินบริเวณหน้าผาของประเทศไทยลักษณะที่โดดเด่นของต้นจันผาคือ จะมีลำต้นที่หนากลม ยืนสูง ไม่มีกิ่งก้านแต่ดอกใบออกมาเป็นพุ่มจากลำต้นใบเรียวยาวคล้ายใบหอก จันผาเป็นพืชที่สามารถเจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่แห้งแล้งสามารถทนต่อสภาพอากาศที่ร้อนจัดได้ โดยในปัจจุบันเรามักจะเห็นคนนิยมปลูกต้นจันผาไว้บริเวณรอบบ้าน เพื่อความสวยงามและความเป็นสิริมงคลแก่เจ้าของบ้าน ซึ่งเราจะขอพูดถึงเรื่องราวเกี่ยวกับความเชื่อในเนื้อหาลำดับต่อไป
ลักษณะทั่วไปของต้นจันผา
ลำต้น
จันผาจัดเป็นไม้พุ่มขนาดกลางหรือไม้ต้นขนาดเล็กที่ไม่ผลัดใบ โดยมีความสูงประมาณ 1.5-4 เมตร แต่หากโตเต็มที่อาจจะมีความสูงถึง 17 เมตรเลยทีเดียว เมื่อต้นจันผาเจริญเติบโตขึ้นจะแผ่กว้าง ลำต้นตั้งตรง เปลือกมีลักษณะเป็นสีน้ำตาลหรือสีน้ำตาลอมสีเทาเล็กน้อย ไม่มีกิ่งก้าน ส่วนใบจะออกที่บริเวณปลายของลำต้น ลำต้นด้านในเป็นสียาว เมื่อต้นมีอายุมากขึ้น แก่นจะเปลี่ยนจากสีขาวเป็นสีแดง ทำให้หลายๆ คนเรียกว่า “ต้นจันทน์แดง” นั่นเอง จันผาเป็นต้นไม้ที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในประเทศไทยของเรา สามารถขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะกล้าจากเมล็ดหรือการแยกกอ ในขณะเดียวกันจันผาเป็นต้นไม้ที่ชอบดินหินหรือดินปนทรายที่สามารถระบายน้ำหรือระบายอากาศได้ดี เนื่องจากต้นจันผาเป็นต้นที่ชอบแสงแดด จึงมักพบอยู่บนภูเขาหินสูงๆ ที่มีแสงแดดจัด
ใบ
ลักษณะเป็นใบเดี่ยวเรียงสลับกันแบบถี่ๆ ที่บริเวณปลายกิ่งหรือปลายลำต้น ส่วนใบนั้นจะเป็นรูปร่างยาวรี ขอบขนานหรือคล้ายกับหอกแหลมคม โคนใบจะแผ่เป็นกาบหุ้มที่ลำต้น ส่วนขอบใบจะมีขนาดความกว้างประมาณ 4-5 เซนติเมตร และยาวโดยประมาณ 45-80 เซนติเมตร เนื้อใบมีความหนา กรอบง่าย ส่วนโคนใบจะติดอยู่กับลำต้นหรือโอบหุ้มลำต้นไว้ จันผาเป็นต้นไม้ที่ไม่มีก้าน และมักจะทิ้งใบเหลือเพียงยอดเป็นพุ่มเท่านั้น
ดอก
จันผาออกดอกมีลักษณะเป็นพวงตามซอกใบ หรือบริเวณปลายยอด ทิศทางการออกดอกจะโค้งห้อยลงมาที่พื้น โดยแต่ละช่อจะมีดอกสีครีม หรือสีเขียวอมสีเหลือง ดอกของต้นจันผาจะมีกลิ่นหอม ส่วนตรงกลางดอกจะมีจุดสีแดงสด กลีบดอกมีทั้งหมด 6 กลีบ โดยมีขนาดประมาณ 0.7- 1 เซนติเมตร เกสรตัวผู้จะมีจำนวน 6 ก้าน และก้านเกสรจะมีความยาวเท่ากับอับเรณู สำหรับก้านเกสรตัวเมียจะแยกออกเป็น 3 พู ชั้นกลีบเลี้ยงเป็นหลอดบริเวณปลายกลีบแยกเป็นพูแคบๆ 6 พู ไม่ซ้อนกัน สำหรับการออกดอก ต้นจันผาจะออกดอกในช่วงเดือนกรกฎาคม-สิงหาคม ในทุกๆ ปี
ผล
จันผาออกผลเป็นช่อ พวงโต สำหรับผลจะมีลักษณะเป็นรูปทรงกลมขนาดเล็กอยู่รวมกันเป็นพวง โดยเส้นผ่าศูนย์กลางมีประมาณ 1 เซนติเมตร ผลมีผิวเรียบส่วนผลอ่อนจะมีสีเขียวอมสีน้ำตาลและผลแก่จะมีสีแดงคล้ำ ภายในผลมีเมล็ดเดียวซึ่งผลของต้นจันผาจะออกในช่วงเดือนสิงหาคม-กันยายน ของทุกๆ ปี
ว่าด้วยเรื่องของสรรพคุณต้นจันผา อย่างที่เราได้กล่าวไปแล้วว่าจันผาเป็นต้นไม้สมุนไพรไทยที่ถูกใช้ประโยชน์ในการรักษาโรคมาตั้งแต่สมัยโบราณ แล้วถูกบันทึกไว้ในตำรับยาหลายพิกัด หรือหลายตำรา
ประโยชน์ของต้นจันผา
- ต้นจันผาเป็นไม้ที่มีทรงพุ่มสวยงาม อีกทั้งดอกยังมีกลิ่นหอม จึงใช้ปลูกเป็นไม้ประดับในสวนหิน ใช้ปลูกเป็นกลุ่ม หรือปลูกประดับในอาคาร ตามสนามหญ้า หรือสวนหย่อม
- ส่วนของลำต้นที่เกิดบาดแผลนานเข้าจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแดง สามารถนำมาใช้เป็นส่วนประกอบในการปรุงน้ำยาอุทัยได้
สรรคุณของต้นจันผา
- สามารถช่วยแก้อาการปวดศีรษะได้ (ทั้งต้น)
- เป็นยาบำรุงหัวใจ (แก่นไม้, ทั้งต้น)
- เป็นยาดับพิษไข้และสามารถแก้ไข้ได้ทุกชนิด (เนื้อไม้, แก่นไม้)
- บรรเทาอาการไอและเจ็บคอ (เนื้อไม้, แก่นไม้)
- ช่วยแก้บาดแผลรักษาอาการบาดเจ็บ (เนื้อไม้, แก่นไม้)
- ช่วยแก้พิษฝีที่มีอาการบวมหรืออักเสบ (เนื้อไม้, แก่นไม้)
- แก้โรคซาง (แก่นไม้)
- รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน (ทั้งต้น)
- ใช้รักษาอาการดีซ่าน (เมล็ด)
ความเชื่อเกี่ยวกับการปลูกต้นจันผา
เมื่อพูดถึงการปลูกต้นไม้กับความเชื่อของคนไทยเป็นของคู่กันมาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยคนไทยนิยมปลูกต้นไม้ที่เป็นสิริมงคลให้แก่ชีวิตและครอบครัว ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือ “ต้นจันผา” นั่นเอง โดยคนไทยมีความเชื่อว่าการปลูกต้นจันผาไว้จะมีโชคลาภ วาสนา และมีความสุขในชีวิต ต้นจันผา นิยมปลูกควบคู่ไปกับต้นวาสนา นอกจากจะเป็นความเชื่อของคนไทยแล้วเมื่อดอกของต้นไม้ทั้งสองชนิดนี้จะออกพร้อมกันในตลอดช่วงฤดูฝนและฤดูหนาว จะทำให้มีกลิ่นหอมอีกทั้งยังมีความสวยงามอีกด้วย
ต้นจันผาเป็นต้นไม้มงคล สำหรับการเรียกทรัพย์เข้าบ้าน โดยเฉพาะจันผาด่างที่เป็นไม้ประดับในกลุ่มดาราเซียน่า (Dracaena) สำหรับคนที่รักการปลูกต้นไม้หรือกลุ่มคนรักต้นไม้จู้ดีว่าจันผาด่างนี้หาพบได้ยาก และมีราคาแพง นิยมนำมาใช้ในการจัดสวนและตกแต่งได้ทั้งภายใน หรือภายนอก ความโดดเด่นของต้นจันผาด่างก็มีลักษณะคล้ายกับต้นจันผาทั่วไปแต่ใบจะมีลวดลายที่สวยงามกว่า บางใบมีสีขาวสลับเขียว หรือมีสีเหลืองสลับเขียวอย่างเห็นได้ชัด จึงเรียกว่าเป็นต้นไม้มงคลสำหรับการเรียกทรัพย์เข้าบ้านนั่นเอง
อย่างไรก็ตาม ถึงแม้ว่าต้นจันผาจะมีสิริมงคลสำหรับความเชื่อของคนไทยหรือเป็นต้นไม้สมุนไพรที่สามารถรักษาอาการได้หลายๆ โรค ตลอดจนนิยมปลูกไว้เพื่อตกแต่งหรือจัดสวนให้ดูสวยงาม แต่ต้นจันผาก็จัดเป็นไม้ประดับที่หายากและเป็นพืชที่ทางราชการหวงห้ามในการเคลื่อนย้ายหรือนำออกจากพื้นที่บริเวณป่าไม้บนภูเขา ซึ่งจะทำได้เพียงแค่นำเมล็ดพันธุ์มาเพาะพันธุ์ในการปลุกเท่านั้น ด้วยเหตุนี้เอง จึงทำให้ราคาของต้นจันผามีราคาสูง เนื่องจากเป็นต้นไม้หายาก โดยราคาในปัจจุบันจะขายกันประมาณ 500-5,000 บาท สำหรับต้นจันผาด่างจะมีราคาตั้งแต่หลักพันขึ้นไป บางต้นมีราคาเป็นหลักหมื่นหรือหลักแสนเลยก็มี
ทั้งหมดนี้ก็คือ เรื่องราวสาระสำคัญของต้นจันผา ไม้ประดับที่นิยมใช้ในการจัดแต่งสวน หรือปลูกไว้เพื่อความเป็นสิริมงคลเสริมโชคลาภ วาสนา และดวงชะตาให้แก่ชีวิต ที่สำคัญจันผายังเป็นสมุนไพรไทยที่นิยมใช้ประโยชน์กันมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม ต้นจันผาเป็นต้นไม้ที่ทางราชการหวงห้ามหรือห้ามมิให้ผู้ใดนำออกจากพื้นที่บริเวณป่า จึงทำให้ต้นไม้ชนิดนี้มีราคาที่สูง สำหรับการเพาะพันธุ์นั้น แม้ต้นจันผาจะสามารถทนต่อสภาพอากาศร้อนได้ดี แต่ก็มีเทคนิคบางประการในการเพาะปลูก ซึ่งผู้เชียวชาญเท่านั้น จึงจะสามารถเพาะปลูกต้นจันผาให้เจริญเติบโตได้อย่างงดงาม โดยเฉพาะการนำมาดัดแปลงพันธุกรรมจากต้นจันผาธรรมดาให้กลายเป็นต้นจันผาด่าง ยิ่งจะช่วยเพิ่มมูลค่าหรือทำให้มีราคาที่สูงขึ้น
