ชื่อภาษาอังกฤษ Opuntia
ชื่อวิทยาศาสตร์ Opuntia sp.
ชื่ออื่นๆ กระบองเพชรใบเสมา, กระบองเพชรหูกระต่าย
วงศ์ CACTACEAE
ต้นโอพันเทียเป็นพืชในตระกูลกระบองเพชร ซึ่งมีจุดเด่นตรงรูปลักษณ์แปลกตาที่ดูคล้ายคลึงกับใบไม้ สามารถทานได้ทั้งส่วนลำต้นและผล โดยถูกเลือกใช้เป็นวัตถุดิบในการปรุงอาหารหลากหลายชนิด และยังมีงานวิจัยที่ใช้สารสกัดจากต้นโอพันเทียมาผลิตเป็นยารักษาโรคด้วย ในบางประเทศมีการเพาะปลูกโอพันเทียอย่างแพร่หลาย จนกลายเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญ และยังมีการพัฒนาสายพันธุ์ให้มีขนาดเล็กกะทัดรัด เพื่อเจาะตลาดไม้มงคลและไม้ประดับสไตล์มินิมอลอีกด้วย
ความเชื่อเกี่ยวกับต้นโอพันเทีย
ไม่ว่าจะเป็นต้นโอพันเทียสายพันธุ์ไหน แต่หากวางไว้บนโต๊ะทำงาน หรือปลูกในสถานที่ทำงานทุกรูปแบบ เชื่อว่าจะช่วยส่งเสริมให้เกิดความเจริญก้าวหน้าในงานที่ทำ คิดวางแผนทำสิ่งใดก็จะสำเร็จลุล่วงได้อย่างรวดเร็วกว่าที่คาดเอาไว้ ทั้งยังช่วยดึงดูดโชคลาภมาสู่ผู้ที่เป็นเจ้าของโอพันเทียต้นนั้นด้วย โดยเฉพาะช่วงที่ออกดอกสวยงาม เชื่อว่าจะทำให้มีเงินใช้แบบไม่ขาดมือเลยทีเดียว
ลักษณะของต้นโอพันเทีย
- ลักษณะของลำต้น
โอพันเทียเป็นไม้อวบน้ำที่มีลำต้นคล้ายใบรูปวงรีหรือวงกลม เรียกว่า “แพด” เป็นแผ่นหนาสีเขียวสด มีตุ่มหนามขนาดเล็กกระจายตัวทั่วพื้นผิวด้านนอกอย่างสม่ำเสมอ ลักษณะของการเจริญเติบโตจะเป็นการแตกหน่อใหม่จากบริเวณที่เป็นตุ่มหนาม เราจึงเห็นเป็นแพดหลากหลายขนาดที่เรียงต่อยอดกันขึ้นไปด้านบน และการแตกหน่อใหม่บน 1 แพดจะเกิดขึ้นจำนวนเท่าไรก็ได้ แล้วแต่ความอุดมสมบูรณ์และลักษณะเฉพาะตัวของแต่ละสายพันธุ์
- ใบ
ใบทั้งหมดลดรูปเป็นหนามแหลม แต่ละตุ่มหนามจะมีหนามหลายอัน โดยมีหนามกลางใหญ่และยาวที่สุด รายล้อมด้วยหนามขนาดเล็ก หนามทั้งหมดหลุดร่วงได้ง่าย
- ดอก
ออกดอกเป็นดอกเดี่ยวที่บริเวณตุ่มหนาม รูปร่างดอกเป็นทรงถ้วย กลีบดอกค่อนข้างบางและมีเฉดสีต่างกันไปตามสายพันธุ์ แต่ที่พบเห็นได้บ่อยจะเป็นสีเหลืองสด ส่วนแกนเกสรด้านในจะเป็นสีแสด
- ผล
ผลค่อนข้างกลม ปลายผลมีรอยเว้าลึกเป็นวงกลม รอบผลมีตาขนาดเล็ก บางพันธุ์มีหนามแหลมแต่บางพันธุ์ไม่มี ผลอ่อนมีสีเขียวแต่เมื่อแก่จัดจะเปลี่ยนเป็นสีแดง สีส้ม สีม่วง ไปจนถึงน้ำตาล
สายพันธุ์ยอดนิยม
- Opuntia Ficus Indica เป็นพันธุ์ที่นิยมปลูกไว้ทานผล เนื่องจากมีผลขนาดใหญ่ รสหวาน ทนแล้งได้ดี และยังออกผลได้ตลอดทั้งปี มีสายพันธุ์แยกย่อยลงไปอีกตามสีของผล และสายพันธุ์นี้ก็นับเป็นพืชเศรษฐกิจที่มีความสำคัญในหลายประเทศทั่วโลกทีเดียว
- Opuntia Stricta เป็นอีกสายพันธุ์ที่เอาไว้ทานผลเช่นกัน แพดมีสีเขียวอมฟ้าและมีสีคล้ายแป้งฝุ่นคลุมทับอีกชั้นหนึ่ง ผลมีสีแดงม่วงและไม่มีหนาม ถูกใช้เป็นอาหารและยามานานมากแล้ว ที่น่าสนใจคือการใช้สารสกัดจากผลและแพดมาเป็นยาช่วยลดระดับน้ำตาลในผู้ป่วยเบาหวาน
- Opuntia Santarita แม้ว่าผลและแพดจะทานได้ แต่ส่วนใหญ่มักปลูกไว้เพื่อเป็นไม้ประดับมากกว่า เพราะความพิเศษของสายพันธุ์นี้คือ เมื่อมีสภาพอากาศเหมาะสม แพดที่เคยเป็นสีเขียวจะเริ่มมีสีม่วงให้เห็น และสามารถกระจายตัวจนกลายเป็นสีม่วงทั้งต้นได้
- Opuntia Microdasys นี่คือโอพันเทียขนาดเล็กที่มีรูปร่างคล้ายกับกระต่าย คือแพดล่างสุดเป็นทรงกลมใหญ่ และมีแพดต่อขึ้นด้านบน 2 แพด เป็นทรงเรียวยาวเหมือนหูกระต่าย ลำต้นสีเขียวสด และมีตุ่มหนามเป็นขนนุ่ม เหมาะสำหรับปลูกเป็นไม้ประดับ
วิธีการปลูก
ความจริงแล้วต้นโอพันเทียสามารถขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดได้ แต่วิธีที่นิยมและให้ผลลัพธ์ดีกว่าคือการปักชำ โดยเลือกท่อนพันธุ์จากต้นแม่ที่สมบูรณ์มาใช้ ตัดลำต้นบริเวณที่เป็นรอยต่อให้มีความยาว 1-3 แพด นำมาชำในวัสดุปลูกซึ่งเป็นดินร่วนผสมขุยมะพร้าวอย่างละส่วน ขั้นตอนการปักชำสามารถทำได้ 2 รูปแบบ คือปักชำสดและปักชำแห้ง ปักชำสดคือการตัดท่อนพันธุ์แล้วนำมาปักชำลงในกระถางทันที แบบนี้จะต้องวางไว้ในที่ร่มและงดให้น้ำประมาณ 1-2 วันก่อนเพื่อป้องกันรากเน่า จากนั้นค่อยให้น้ำ ใส่ปุ๋ย แล้วนำออกไปรับแดดตามปกติ ส่วนการปักชำแห้งคือการตัดท่อนพันธุ์มาวางทิ้งไว้จนกว่าแผลจะแห้ง อาจเริ่มมีรากโผล่ออกมาให้เห็นเล็กน้อย เมื่อนำไปปักชำจะสามารถวางไว้กลางแดดและเริ่มรดน้ำได้ทันที อย่าลืมฝังท่อนพันธุ์ให้ลึกและหาไม้หลักยึดไว้ด้วย จะช่วยลดความเสียหายของรากจากการโยกไปมาของลำต้นได้
วิธีการดูแลรักษา
- แสง ต้องการแสงค่อนข้างมาก สามารถปลูกในตำแหน่งที่ได้รับแดดครึ่งวันไปจนถึงเต็มวัน
- น้ำ ต้องการน้ำปานกลาง ควรรดน้ำเป็นประจำ 3-5 ครั้งต่อสัปดาห์ แต่ระวังอย่าให้น้ำขังเด็ดขาด
- ดิน เติบโตได้ดีในดินร่วนซุยหรือวัสดุปลูกชนิดอื่นที่มีแร่ธาตุสูงและระบายน้ำดี
- ปุ๋ย ใช้ปุ๋ยออสโมโค้ทอย่างสม่ำเสมอ และบำรุงดินเพิ่มเติมด้วยปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกตามเหมาะสม
คุณประโยชน์ที่ได้จากต้นโอพันเทีย
การใช้ประโยชน์จากต้นโอพันเทียนั้นแตกต่างกันไปตามสายพันธุ์ บางพันธุ์เน้นปลูกไว้ทานผล มีรสชาติหอมหวานคล้ายแก้วมังกร ช่วยเพิ่มความสดชื่นเช่นเดียวกับผลไม้ทั่วไป สามารถคั้นเป็นน้ำผลไม้ แปรรูปเป็นไวน์หรือแยมได้ แต่บางพันธุ์เน้นทานเฉพาะส่วนแพด โดยปอกเปลือกเอาส่วนเนื้อในมาทาน จะทานสดหรือใช้เป็นวัตถุดิบในเมนูอาหารอื่นๆ ก็ได้ ซึ่งทั้งส่วนผลและแพดจะมีสารประกอบสำคัญที่ช่วยลดการอักเสบ ช่วยรักษาระดับน้ำตาลในเลือด บรรเทาอาการแสบร้อนจากโรคกระเพาะ ลดไขมันในเลือด และช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดโรคต่างๆ ได้ นอกจากนี้ส่วนเมล็ดก็ยังนำมาสกัดเอาน้ำมันเพื่อใช้ทำผลิตภัณฑ์บำรุงผิวได้อีกด้วย
โอพันเทียตุ๊กตาไม้ ดาวรุ่งในกลุ่มโอพันเทียขนาดเล็ก
หากย้อนไปก่อนหน้านี้สัก 4-5 ปี โอพันเทียต้นเล็กที่ได้รับความนิยมมากเห็นจะหนีไม่พ้นโอพันเทียหูกระต่าย แต่ในเวลานี้ต้องยกตำแหน่งใหม่ให้กับโอพันเทียตุ๊กตาไม้แล้ว เพราะดูแลง่ายและมีรูปทรงที่หลากหลายกว่า ซึ่งแปรเปลี่ยนไปตามการดูแลของแต่ละคน พันธุ์นี้มีขนาดเล็กและเติบโตช้า ผิวนอกเป็นสีเขียวเข้มอมดำ ตุ่มหนามมีจำนวนน้อยและหนามก็ไม่ได้แหลมคมจนเป็นอันตราย ดูไปก็คล้ายกับตุ๊กตาไม้ที่ชิ้นส่วนต่อกันเป็นข้อปล้อง สามารถวางไว้บนโต๊ะทำงานหรือมุมอื่นๆ ภายในบ้านได้ ไม่จำเป็นต้องรดน้ำบ่อย ขอแค่ได้รับแสงแดดในช่วงเช้าของทุกวันก็พอ
