ชื่อภาษาอังกฤษ Redivy, Red flame ivy
ชื่อวิทยาศาสตร์ Hemigraphis alternata (Burm.f.) T.Anderson
ชื่ออื่นๆ ฮ่อมครั่ง, ฤาษีผสมแล้ว, ห่งจี๊อั้ง, ม่วงเศรษฐี
วงศ์ ACANTHACEAE
ต้นดาดตะกั่วเป็นพืชคลุมดินที่ส่วนใบมีสีสันแปลกตา พันธุ์ยอดนิยมจะเป็นม่วงเศรษฐีที่มีใบอมม่วงทั้งหลังใบและท้องใบ โดยมากจะปลูกเป็นไม้กระถางและปลูกตามพื้นที่ว่างในสวน ข้อดีคือเป็นไม้โตเร็ว ดูแลง่าย ไม่ค่อยมีปัญหาเรื่องโรคพืชและแมลงรบกวน บางส่วนของลำต้นมีสรรพคุณทางยา สามารถใช้เพื่อขับปัสสาวะและบรรเทาอาการของโรคผิวหนังบางชนิดได้ นอกจากนี้ยังเป็นไม้มงคลที่ช่วยเสริมด้านการเงิน ช่วยให้ผู้เพาะปลูกได้รับลาภลอยบ่อยครั้งหรือไม่ก็เป็นเงินที่ได้มาโดยง่ายจากกิจกรรมอื่นๆ บ้านที่มีกิจการร้านค้าจึงมักจะปลูกม่วงเศรษฐีไว้เช่นเดียวกัน
ความเชื่อเกี่ยวกับต้นดาดตะกั่ว
แม้ว่าดาดตะกั่วจะเป็นพืชล้มลุกที่มีอายุไม่ยืนยาวมากนัก แต่ต้นแม่พันธุ์ก็ขยายกออย่างรวดเร็ว จนเราสามารถเพาะเลี้ยงให้เป็นไม้มงคลประจำบ้านได้อยู่ อีกทั้งยังมีความเชื่อเกี่ยวกับต้นดาดตะกั่วว่าเป็นไม้เสริมทรัพย์ ผู้ใดปลูกไว้จะได้ลาภทางด้านเงินทอง ถึงไม่ได้ชื่นชอบการเสี่ยงโชคก็จะได้เงินมากจากงานที่ทำ ตลอดจนมรดกตกทอดและของกำนัลที่ผู้คนมอบให้ด้วยความเอ็นดูด้วย
ตำแหน่งที่เหมาะสมแก่การปลูกภายในบริเวณบ้าน
เนื่องจากต้นดาดตะกั่วจัดว่าเป็นวัชพืชชนิดหนึ่ง เติบโตรวดเร็วและมีพุ่มใบค่อนข้างรกหากไม่ได้รับการดูแลที่ดีเพียงพอ เมื่อนำมาปลูกไว้ในบริเวณบ้าน ถ้าไม่เพาะในกระถางเพื่อจำกัดพื้นที่ ก็ต้องเลือกตำแหน่งที่อยู่ห่างจากตัวบ้านพอสมควร จะเป็นโคนต้นไม้ในสวนหย่อมหรือปลูกไว้ตามแนวรั้วก็ได้ เพื่อให้ดูแลง่ายและไม่เป็นแหล่งหลบซ่อนของสัตว์อันตรายบางชนิด ยิ่งถ้าต้องการปลูกเพิ่มเสริมความมงคล ยิ่งต้องดูแลจัดการให้ดาดตะกั่วมีพุ่มสวยอยู่เสมอ อย่าปล่อยให้รุงรังเหมือนวัชพืชทั่วไป
ลักษณะของต้นดาดตะกั่ว
- ลักษณะของลำต้น เป็นพืชคลุมดินที่มีต้นเตี้ยและแผ่ขยายออกทางด้านข้าง ลำต้นเป็นทรงกลมผิวเรียบเกลี้ยงสีแดงหม่น มีข้อปล้องชัดเจน กิ่งก้านแตกเปราะได้ง่าย และมีพุ่มใบค่อนข้างหนาแน่น
- ใบ รูปร่างใบคล้ายหัวใจอ้วนป้อม โคนใบอาจเว้าเป็นร่องตื้นๆ หรือไม่เว้าเลย ปลายใบตัดแหลมคล้ายหอก ขอบใบหยักเล็กแบบฟันเลื่อยตั้งแต่โคนจรดปลาย หน้าใบเป็นสีเขียวเข้มจนถึงเขียวอมเทา แล้วแต่ปริมาณแสงแดดที่ได้รับ ส่วนท้องใบเป็นสีแดงหม่นเช่นเดียวกับลำต้น เนื้อใบนิ่มและมีสัมผัสสากหยาบเล็กน้อย
- ดอก ขนาดดอกค่อนข้างเล็ก เป็นดอกชั้นเดียวสีขาวนวล ฐานดอกเป็นทรงกรวยสั้นและมีกลีบดอกเชื่อมติดกัน ช่วงปลายกลีบจะแยกออกเป็น 5 แฉก
- ผล เป็นผลแห้งสีขาวที่สามารถแตกออกได้เองตามธรรมชาติ แต่เมื่อสภาพอากาศไม่เหมาะสมจะมีโอกาสติดผลน้อยมาก
สายพันธุ์ยอดนิยม
ต้นดาดตะกั่วนั้นมีพันธุ์แยกย่อยค่อนข้างมาก แต่ที่พบว่าเพาะปลูกได้ดีในบ้านเราจะมีอยู่ไม่กี่ชนิดเท่านั้น เด่นที่สุดคือต้นดาดตะกั่วพันธุ์ม่วงเศรษฐี ซึ่งมีใบเป็นสีม่วงโทนเข้ม พุ่มใบหนาและมีดอกให้เห็นอยู่เรื่อยๆ รองลงมาจะเป็นดาดตะกั่วใบด่าง มีทั้งด่างเขียวขาวและด่างเขียวเหลือง สุดท้ายเป็นพันธุ์ที่มีไม่มากนักแต่นักสะสมชื่นชอบกัน กับดาดตะกั่วหอยทาก ความแตกต่างจะอยู่ที่รูปร่างใบ บริเวณโคนใบจะม้วนซ้อนทับกันคล้ายก้นหอยสวยงามมาก
วิธีการปลูก
ความจริงแล้วดาดตะกั่วขยายพันธุ์ได้ทั้งการเพาะเมล็ด แยกเหง้า และปักชำยอด แต่ต้นดาดตะกั่วในบ้านเราแทบไม่มีการติดผลให้เห็น จึงเหลือแค่วิธีแยกเหง้าและปักชำเท่านั้นที่ทำได้ ซึ่งการแยกเหง้าจะใช้กับต้นพันธุ์ที่ยังมีพุ่มไม่ใหญ่มากนัก เพราะหาเหง้าได้ง่ายและทำให้ต้นแม่บอบช้ำน้อย ส่วนการปักชำจะเป็นวิธีที่ถูกใช้บ่อยที่สุด เพราะทำได้กับต้นแม่พันธุ์ทุกขนาด เพียงแค่ตัดส่วนยอดให้ยาวประมาณ 10 เซนติเมตร เลือกเอายอดที่มีก้านแข็งและใบเจริญเต็มที่แล้ว นำมาปักลงในดินร่วนผสมปุ๋ยคอก ซึ่งเพิ่มกาบมะพร้าวสับหยาบหรือแกลบดำลงไปด้วย เพื่อให้ดินร่วนซุยและระบายน้ำได้ดีขึ้น กดดินรอบโคนต้นให้แน่นแล้วรดน้ำให้ชุ่มก็เป็นอันเสร็จเรียบร้อย
วิธีการดูแลรักษา
- แสง ต้องการแสงปานกลาง ควรปลูกในตำแหน่งที่ได้รับแดดเฉพาะช่วงเช้า ช่วงบ่ายสามารถโดนแดดได้บ้างแต่ต้องไม่จัดเกินไป เพราะใบจะเหี่ยวเฉาและอาจไหม้ได้
- น้ำ ต้องการน้ำปานกลาง ควรรดน้ำอย่างสม่ำเสมอสัปดาห์ละ 3-5 ครั้ง เน้นให้น้ำปริมาณน้อยแต่ให้บ่อย
- ดิน เติบโตได้ดีในดินร่วนซุยที่มีแร่ธาตุสมบูรณ์
- ปุ๋ย ใช้เพียงแค่ปุ๋ยบำรุงแร่ธาตุในดิน 2-3 เดือนครั้งก็เพียงพอ จะเป็นปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก หรือปุ๋ยเคมีก็แล้วแต่ความสะดวก
คุณประโยชน์ที่ได้จากต้นดาดตะกั่ว
- ลำต้น หากนำลำต้นสดมาต้มดื่มจะช่วยบรรเทาอาการตกเลือด และช่วยปรับสมดุลเกี่ยวกับระบบเลือดลมในร่างกายได้ หรือจะนำมาบดละเอียดแล้วพอกไว้ภายนอกก็สามารถช่วยรักษาโรคผิวหนังบางชนิดได้เช่นกัน
- ใบ มีสรรพคุณเป็นยาขับปัสสาวะชั้นดี สามารถใช้ปรุงร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นเพื่อกระตุ้นการปัสสาวะได้ เหมาะสำหรับคนที่ต้องการรักษาโรคนิ่ว และยังใช้แก้บิดกับบรรเทาอาการของโรคริดสีดวงทวารได้ด้วย
ปริมาณแสงแดดมีผลต่อสีใบของต้นดาดตะกั่ว
หากเพาะเลี้ยงต้นดาดตะกั่วไปได้ระยะหนึ่งแล้วพบว่า ส่วนใบมีสีสันผิดเพี้ยนไปจากที่ควรจะเป็น ตัวอย่างเช่น พันธุ์ม่วงเศรษฐีที่ควรจะมีใบเป็นสีม่วงโทนเข้ม กลับมีสีซีดจางหรือกลายเป็นสีเขียว ยิ่งกว่านั้นคือมีลายด่างเกิดขึ้น ผลลัพธ์แบบนี้มักเป็นเหตุมาจากปริมาณแสงแดดที่ไม่เหมาะสม ถ้าเดิมเพาะไว้กลางแจ้งให้ลองย้ายมาไว้ในพื้นที่แดดรำไร จะทำให้ใบกลับมามีสภาพสมบูรณ์แข็งแรงขึ้นได้ หรือถ้าปลูกไว้ในร่มอยู่แล้วก็อาจเกิดจากการได้รับแดดน้อยเกินไป ให้นำออกมารับแดดในช่วงเช้าของวันดูบ้าง
