มะขาม ภาษาอังกฤษ: Sweet tamarind
มะขาม ชื่อวิทยาศาสตร์: Tamarindus indica Linn.
ชื่อวงศ์: Leguminosae (Caesalpiniaceae)
ชื่ออื่นๆ อาทิ ขาม, หมากขาม, ส้มขาม, ส้มขามหวาน, ส้มมะขามหวาน
ความเชื่อของคนไทยกับต้นมะขาม
คนไทยแต่โบราณ มักมีความเชื่อหลากหลายประการ ที่สอดคล้องกับสภาพแวดล้อมและวิถีการดำเนินชีวิต อยากบ้านใดที่มีบุตร และอยากให้บุตรได้เป็นใหญ่ เป็นโต รับราชการมีหน้ามีตา ได้รับความเกรงขาม ต่างมีความเชื่อว่าควรปลูกต้นมะขามไว้ทางทิศตะวันตก ทิศประจิม ของตัวบ้านแล้วจะได้สมดั่งปรารถนา
มะขามมีความเชื่อ ตามตำราพรหมชาติฉบับหลวง ได้กล่าวถึงมะขามว่าเป็นพันธุ์ไม้มงคลชนิดหนึ่ง ที่ควรปลูกไว้ทางทิศตะวันตก (ประจิม) ของบ้าน เพื่อป้องกันสิ่งไม่ดี ผีร้ายมิให้มากล้ำกราย อีกทั้งต้นมะขามยังเป็นต้นไม้ที่มีชื่อนามเป็นมงคล ถือกันเป็นเคล็ดว่า บ้านใดบุตร บุตรจะได้เป็นใหญ่เป็นโต เป็นเจ้าคนนายคน จะทำให้มีแต่คนเกรงขาม และมีอำนาจบารมี
ควรปลูกบริเวณใดของบ้าน
ตามตำราโบราณ หากต้องการลาภสรรเสริญเกียรติยศชื่อเสียงความยำเกรง ควรปลูกมะขามไว้ทางทิศประจิม หรือ ทิศตะวันตกของตัวบ้าน ที่เลือกเป็นทิศนี้ ก็คงเนื่องจากสาเหตุว่ามะขามเป็นพืชที่ต้องการแสงแดดจัดและยาวนาน การปลูกทางทิศตะวันตกจะยิ่งทำให้ ต้นมะขามได้ผลงาม
ลักษณะของมะขาม
มะขาม ลักษณะ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ่แตกกิ่งก้านสาขามาก เปลือกต้นขรุขระและหนา สีน้ำตาลอ่อน ใบมะขาม เป็นใบประกอบ ใบเล็กออกตามกิ่งก้านใบเป็นคู่ ใบย่อยเป็นรูปขอบขนาน ปลายใบและโคนใบมน ดอก ออกเป็น ช่อเล็กๆ ตามปลายกิ่ง หนึ่งช่อมี 10-15 ดอก ดอกย่อยขนาดเล็ก กลีบดอกสีเหลืองและมีจุดประสีแดงอยู่กลางดอก ผล เป็นฝักยาว รูปร่างยาวหรือโค้ง ยาว 3-20 ซม. ฝักอ่อนมีเปลือกสีเขียวอมเทา สีน้ำตาลเกรียม เนื้อในติดกับเปลือก เมื่อแก่ฝักเปลี่ยนเป็นเปลือกแข็งกรอบหักง่าย สีน้ำตาล เนื้อในกลายเป็นสีน้ำตาลหุ้มเมล็ด เนื้อมีรสเปรี้ยว และหวาน
สายพันธุ์
มะขามในไทยมีสองชนิดคือ มะขามเปรี้ยวและมะขามหวาน มะขามหวานที่นิยมปลูกในประเทศไทย ได้แก่ พันธุ์ขันตี ซึ่งมีลำต้นขนาดเล็ก ใบเล็ก ใบอ่อนมีสีเขียวอมชมพู แตกกิ่งก้านสาขามากมาย มีทรงพุ่ม รสชาติหอมหวาน พันธุ์หมื่นจง เปลือกลำต้นเป็นเกล็ดขนาดใหญ่และเป็นร่องลึก ทรงพุ่มโปร่งกว้าง มีใบขนาดปานกลางสีเขียวเข้ม ผลมีเนื้อสีน้ำตาลอมเหลือง กรอบ รสหวาน มีกลิ่นหอม พันธุ์ศรีชมพู ใบอ่อนมีสีแดงเข้ม มีดอกสีแดงปนเหลือง ฝักกลมเหยียดตรง หรือแบน ขนาดใหญ่ พันธุ์สีทองลำต้นมีสีน้ำตาลอ่อน เปลือกเป็นเกล็ดแบบเรียบๆ มีใบขนาดใหญ่สีเขียวเข้ม มีเนื้อรสหวานสีน้ำตาลทอง และพันธุ์อื่นๆ อาทิ พันธุ์อินทผาลัม พันธุ์ประกายทอง พันธุ์ประกายเพชร เป็นต้น
วิธีการปลูก
มะขามขึ้นได้กับดินทุกชนิด เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนในดินเหนียวทนแล้งได้ดี เหมาะที่จะปลูกในฤดูฝน ใช้กิ่งพันธุ์ปลูกโดยการขุดหลุมและใส่ปุ๋ยที่ก้นหลุมก่อน ดูแลรักษาเหมือนกับพืชโดยทั่วไป นิยมขยายพันธุ์โดยการทาบกิ่ง ติดตาหรือต่อกิ่ง เพราะได้ผลเร็วและไม่ทำให้กลายพันธุ์
วิธีการดูแล
มะขาม จัดว่าเป็นไม้ยืนต้นที่ทน ไม่ต้องการการดูแลมากมาย หากมีฝนตกอย่างสม่ำเสมอก็ไม่มีความจำเป็นต้องให้น้ำ แต่ถ้าไม่มีฝนตกลงมาเป็นเวลานานหลายวันก็ควรมีการให้น้ำประมาณ 3-5 วัน/ครั้ง เมื่อต้นมะขามมีอายุมากกว่า 1 ปีขึ้นไปแล้ว ไม่จำเป็นต้องให้น้ำต่อไปก็ได้ เพราะรากจะหาน้ำใต้ดินได้เอง ยกเว้นในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ที่ดินมีสภาพแห้งจัด
เมื่อต้นมะขามมีอายุประมาณ 3-5 ปี ก็จะเริ่มติดดอก ควรมีการให้น้ำอย่างสม่ำเสมอ ไม่มากหรือน้อยจนเกินไป จนกว่าฝักจะเริ่มแก่เป็นสีน้ำตาลจึงหยุดให้น้ำ และจะกลับมาให้น้ำอีกครั้งหนึ่งหลังจากทำการเก็บเกี่ยวผลผลิตและรอจนกว่าผลิใบออกมาใหม่แล้วในช่วงให้ผลผลิตนี้ ให้ใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 12-12-24 ในอัตราต้นละ 100-200 กรัม โดยแบ่งใส่เป็น 2 ครั้ง ครั้งแรกใส่ก่อนหรือเมื่อเริ่มติดผล และใส่อีกครั้งเมื่อเริ่มแตกใบใหม่
ประโยชน์ของมะขาม
- มะขามประโยชน์ ใช้รับประทานเป็นผลไม้สด นำไปแปรรูปเป็นไวน์ ซอสมะขาม มะขามกวน ผลดิบที่มีรสเปรี้ยวใช้รับประทานสด ใช้ดับกลิ่นคาวของเนื้อ ใช้ดอง แช่อิ่ม หรือใช้ปรุงอาหารประเภทต่างๆ เพื่อเพิ่มรสเปรี้ยวได้
สรรพคุณของมะขาม
- มะขามนอกจากทานเป็นผลไม้แล้ว ยังเป็นเครื่องปรุงในอาหารไทยหลากหลายชนิดและมีคุณค่าทางโภชนาการให้วิตามินสูงโดยเฉพาะ ยอดอ่อนและฝักอ่อนใช้ต้มทำแกงชนิดต่างๆ ให้รสเปรี้ยวมาก มีวิตามินเอสูงมาก ช่วยบำรุงสายตาได้ดีมาก เนื้อในฝัก มะขามที่แก่จัด เรียกว่า มะขามเปียก ประกอบด้วยกรดอินทรีย์หลายตัว เช่น กรดทาร์ททาร์ริค กรดซิตริค เป็นต้น ทำให้ออกฤทธิ์ ระบายและลดความร้อนของร่างกายลงได้ แพทย์ไทยเชื่อว่า รสเปรี้ยวนี้จะกัดเสมหะให้ละลายได้ด้วย และแน่นอนว่าให้วิตามิน ซีสูง ทำให้ชุ่มคอ ลดความร้อนของร่างกายได้ดี ใช้เป็นยาบำรุงร่างกายได้อีกด้วย
- สรรพคุณทางยาที่เป็นที่รู้จักดีคือ มะขามเป็นยาระบายอ่อนๆ แก้อาการท้องผูก ใช้มะขามเปียกรสเปรี้ยว 10–20 ฝัก (หนัก 70–150 กรัม) จิ้มเกลือรับประทาน แล้วดื่มน้ำตามมากๆ หรือต้มน้ำใส่เกลือเล็กน้อยดื่มเป็นน้ำมะขาม มะขามยังใช้เป็นยาขับพยาธิไส้เดือน นำเอาเมล็ดแก่มาคั่ว แล้วกะเทาะเปลือกออก เอาเนื้อในเมล็ดไปแช่น้ำเกลือจนนุ่ม รับประทานครั้งละ 20-30 เม็ด
- นอกจากนี้ยังนำมาใช้เป็นน้ำยาใช้ขัดโลหะทองเหลืองและทองแดงให้ใสขึ้นได้ โดยใช้ส่วนของใบอ่อนหรือยอดอ่อน มาขยี้กับน้ำเปล่า ส่วนใบแก่ นำมาต้มใช้ย้อมผ้า จะได้เป็นสีเขียวขี้ม้า หรือนำมาขยำล้างจานชามให้สะอาดได้ดีแบบไม่มีสารตกค้างอีกด้วย
มะขาม ราคาเท่าไร ถ้าคิดจะซื้อมาปลูก
สำหรับกิ่งต้นพ่อพันธุ์แม่พันธุ์มะขามจะมีราคาจำหน่ายปลีกอยู่ที่ต้นละ 100 -200 บาท ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ที่เลือก และ ชื่อเสียงของผู้จำหน่ายเป็นสำคัญ
