ยามใดที่แดดจัดอากาศร้อนอบอ้าว หากได้เครื่องดื่มเย็นๆ แถมมีสีสวยๆ สักแก้ว ความร้อนระอุจักพลันบรรเทาเบาบางลงได้ แล้วหนึ่งในเครื่องดื่มซึ่งใครๆ รู้จักฉายาว่า น้ำนางเอก ก็เข้าวินในการดับร้อน…ใช่เลย น้ำส้ม นั่นล่ะ ถึงแม้จะได้ฉายาแบบนั้น แต่แท้จริงกลับเหมาะต่อทุกเพศทุกวัยเลยนะ เกริ่นมาพอสมควรแล้วก็ขอเข้าเรื่องพรรณไม้ที่เป็นต้นกำเนิดของน้ำนางเอก ซึ่งก็คือ ส้มเขียวหวาน ที่ใครต่อใครต้องรู้จักกันเป็นอย่างดี…ทว่ายังมีนานาสาระน่ารู้อีกมากมายรออยู่ทางนี้
ส้มเขียวหวาน เป็นพรรณไม้ที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในแถบเอเซียตะวันออกเฉียงใต้
ชื่อวิทยาศาสตร์ คือ ‘Citrus reticulata Blanco’
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ ได้แก่ ‘Citrus chrysocarpa Lush., Citrus deliciosa Ten., Citrus papillaris Blanco และ Citrus tangerine Yu.Tanaka’
ชื่อสามัญ ว่า ‘Mandarin orange, Mandarine และ Tangerine’
ชื่อท้องถิ่น เรียก ‘มะเขียว, มะบาง (เชียงใหม่) ส้มขี้ม้า (นครราชสีมา) ส้มแป้นกระดาน, ส้มแสงทอง (กรุงเทพฯ) ซาโบโคซ่าซุยโบโช่ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) ลีมากุเละลอเก๊าะ (มลายู-ปัตตานี) ลีมาจีนา, ลีมายือโบ (มลายู) เฉินผีจวี๋, จวี๋เหอ (จีนกลาง)’ และจัดอยู่ในวงศ์ ‘RUTACEAE’
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ส้มเขียวหวาน
ต้น จัดเป็นประเภทไม้พุ่มขนาดย่อมที่มีความสูงราว 3-5 เมตร ลำต้นมีลักษณะแตกกิ่งก้านและมีกิ่งอ่อนบวกหนาม
ใบ เป็นประเภทใบเดี่ยวที่ออกเรียงสลับกัน ซึ่งใบมีลักษณะรูปไข่ปนมนรี ปลายใบมีความแหลม ขอบใบจะเรียบหรือเป็นฟันเลื่อยเล็กๆ ความกว้างของใบประมาณ 2.5-4 เซนติเมตร ความยาว 5.5-8 เซนติเมตร แผ่นใบมีสีเขียวและเรียบเป็นมัน เนื้อใบจะแข็งๆ แล้วมีต่อมน้ำมันอยู่ตามแผ่นใบ
ดอก การออกดอกเป็นได้ทั้งออกดอกเดี่ยวและเป็นช่อซึ่งจะออกที่บริเวณง่ามใบกับปลายยอดกิ่ง ดอกจะมีขนาดเล็กและมีสีขาวปนเหลือง แล้วก็มีเกสรเพศผู้อยู่ 18-24 อัน เกสรเพศเมีย 3-5 อัน และมีรังไข่จำนวน 9-15 อัน
ผล มีลักษณะกลมซึ่งขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-7 เซนติเมตร ส่วนของเปลือกนอกจะเป็นสีเขียวและมีน้ำมัน พอผลสุกก็จะเปลี่ยนเป็นสีเขียวปนเหลืองหรือสีเหลืองแดง ผิวจะเกลี้ยงบวกเป็นมัน ข้างในผลมีเนื้อสีส้มฉ่ำน้ำที่แบ่งเป็นกลีบๆ และแต่ละกลีบจะมีเมล็ดสีขาวนวลเป็นลักษณะรูปไข่กับปลายแหลม
ด้านการขยายพันธุ์ ส้มเขียวหวาน
มีวิธีที่นิยมอยู่ 2 วิธี คือ การเพาะเมล็ด และ การตอนกิ่ง ทั้งนี้วิธีการตอนกิ่งจะทำให้ได้ต้นกล้าค่อนข้างดี
ส่วนเรื่องรายละเอียดเกี่ยวกับการปลูก การดูแล และศัตรูพืชต่างๆ มีข้อมูลที่น่ารู้น่าสนใจ ตามนี้
- สภาพแวดล้อมที่เหมาะแก่การปลูก ได้แก่ พื้นที่ที่ไม่มีน้ำขังและดินที่สามารถปลูกได้ คือ ดินร่วน ดินร่วนปนทราย ดินเหนียวที่ปรับสภาพให้เหมาะสม โดยดินทุกชนิดจะต้องมีการระบายน้ำดี
- ระยะปลูกที่ดีควรจะมีระยะห่างระหว่างต้นประมาณ 3-4 เมตร และมีขนาดของหลุมปลูก กว้างxยาวxลึก ที่ 50x50x50 เซนติเมตร
- บำรุงต้นด้วยปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก และปุ๋ยสูตร 15-15-15
- การให้น้ำ ควรให้น้ำอย่างสม่ำเสมอในระยะเติบโต และให้น้ำน้อยในระยะออกดอก แล้วให้น้ำมากขึ้นเมื่อมีการติดผลจนผลแก่
- การค้ำกิ่ง เมื่อมีการติดผลแล้วควรทำการค้ำกิ่ง เพื่อเป็นการช่วยป้องกันกิ่งหักเวลามีลมพัดแรงๆ
สำหรับเรื่องโรคและแมลงศัตรูที่มีผลต่อการเจริญเติบโตของ ส้มเขียวหวาน ได้แก่
(ก) โรครากเน่าโคนเน่า ป้องกันและกำจัดด้วยการใช้ต้นพันธุ์ที่ทนทานต่อโรค รักษาสภาพต้นไม่ให้มีน้ำขัง
(ข) โรคกรีนนิ่ง ป้องกันและกำจัดด้วยการเลือกกิ่งพันธุ์ที่ปลอดโรค แล้วให้ป้องกันและกำจัดเพลี้ยไก่แจ้ซึ่งเป็นแมลงพาหะ เมื่อพบต้นที่เป็นโรคให้ขุดทำลายออกจากแปลงปลูก
(ค) โรคแคงเกอร์ ป้องกันและกำจัดด้วยการทำความสะอาดแปลงอย่าให้มีความรกและควรกำจัดใบร่วงที่เกิดจากโรค
(ง) โรคทริสเทซ่า ป้องกันและกำจัดด้วยการใช้ต้นพันธุ์ที่ปราศจากโรคนี้ หากพบต้นที่เป็นโรคจะต้องขุดทำลายโดยเร็วและป้องกันกำจัดเพลี้ยอ่อนที่เป็นแมลงพาหะ
(จ) หนอนชอนใบ ป้องกันและกำจัดด้วยการตัดและเก็บส่วนที่หนอนทำลายไปเผาทิ้ง
(ฉ) เพลี้ยไฟ ป้องกันและกำจัดด้วยการเผาส่วนที่ถูกทำลายทิ้ง เป็นต้น
คุณประโยชน์ส้มเขียวหวาน
เป็นแหล่งของวิตามินซี ซึ่งหาได้ง่ายและมีอยู่ทั่วไป ส่วนด้านสรรพคุณทางยาก็เยอะแยะ อาทิ
เปลือกผล – แก้ลมวิงเวียน หน้ามือตาลาย ใจสั่น ใช้แก้ไอ ขับเสมหะ ช่วยขับลม แก้อาหารไม่ย่อย ท้องอืดท้องเฟ้อและจุกเสียด
เมล็ด – แก้ปวดกระษัยลม แก้อาการปวดเต้านมและเต้านมอักเสบ แก้อาการปวดท้อง
ผล – ลดคอเลสเตอรอลในเลือด ป้องกันอาการโรคไข้หวัด ช่วยบรรเทาอาการกระหายน้ำ ช่วยป้องกันการติดเชื้อจากแบคทีเรีย
แล้วเนื่องด้วยลักษณะของพรรณไม้ที่เป็นทรงพุ่มมีใบสีเขียวสดแถมมีผลเป็นสีส้มบวกกับในด้านความเชื่อของคนจีนก็ถือเป็นไม้มงคลซึ่งช่วยเสริมความโชคดี ความรุ่งเรือง และความสมหวัง ฉะนั้น ส้มเขียวหวาน จึงเหมาะยิ่งนักที่จะเป็นไม้ประดับทั้งที่บ้าน อาคารสถานที่ สวนสาธารณะ ยิ่งไปกว่านั้นก็ยังสามารถนำไปจัดให้ลงตัวกับการจัดสวนในแบบต่างๆ เช่น สวนสไตล์ไทย สวนสไตล์ญี่ปุ่น สวนสไตล์โมเดิร์น หรือแบบที่ชื่นชอบก็จะได้ทั้งความสดชื่นและความเฮงแน่ๆ
คงได้เห็นแล้วว่าพรรณไม้ตัวนี้เป็นศูนย์รวมของสรรพสิ่งที่ดีมากมาย เพราะฉะนั้นเราจึงทั้งเต็มที่และเต็มใจ เพื่อคุณๆ จะได้รู้จักดียิ่งขึ้นพร้อมกับได้ประโยชน์อย่างเต็มอิ่มแท้จริง
